Rusça gramer.
Ders 1. Alfabe,
okunuş kuralları ve vurgu.
Vurgu.
Vurgu – bir hecenin sesle
uzatmasıdır. Rusçada sözcük tanımak için çok önemli. Rusçada vurgunun bir
kuralı yok, sözcüğü vurgusuyla beraber ezberlemek gerekiyor. Bazen aynı
sözcükte bile çekinlenme sürecinde vurgu değişebilir. Sonraları için bir
heceden fazla içeren rus sözcüklerinde vurguyu uykarıda tırnak işareti olarak
göstereceğim. Aynı işaretle (okunuşta) ünsüzün yumuşamasını göstereceğim,
dikkat edin, vurgu işareti ünlüden sonra (ve demek ki önceki ünlü vurgulu),
yumuşama işareti ünsüzden sonra olur. Not: bir sözcükte “Ё” harfi
varsa, vurgu her zaman onun üstünde.
Rus alfabesi.
Harf
|
Okunuşu
|
Türkçeden
benzer ses örneği
|
Rusçadan
örnek ve çevirisi
|
А
|
A
|
Ada
|
АПТЕКА
eczane
|
Б
|
B
|
Belge
|
БЕЛЫЙ beyaz
|
В
|
V
|
Varlık
|
ВЕТЕР rüzgar
|
Г
|
G
|
Gemi
|
ГОРОД şehir
|
Д
|
D
|
Dede
|
ДОМ ev
|
Е
|
Ye
|
Yemek
|
НЕТ hayır
|
Ё
|
Yo
|
Yok
|
ЖЁЛТЫЙ sarı
|
Ж
|
J
|
Jandarma
|
ЖИЗНЬ yaşam
|
З
|
Z
|
Zorluk
|
ЗАКОН kanun
|
И
|
İ
|
İnek
|
ИГРА oyun
|
Й
|
Y
|
Altay
|
КРАЙ kenar
|
К
|
K
|
Kalem
|
КАМЕНЬ taş
|
Л
|
L
(sert)
|
Liman
|
ЛЕС orman
|
М
|
M
|
Memleket
|
МАМА anne
|
Н
|
N
|
Nar
|
НАРОД millet
|
О
|
O
|
Okul
|
ОЧЕНЬ çok
|
П
|
P
|
Patates
|
ПЕСНЯ şarkı
|
Р
|
R
|
Rakam
|
РАДОСТЬ sevinç
|
С
|
S
|
Sevgi
|
СЫР peynir
|
Т
|
T
|
Turna
|
ТЕМА konu
|
У
|
U
|
Urfa
|
УХО kulak
|
Ф
|
F
|
Fındık
|
ФОНАРЬ fener
|
Х
|
H
|
Haram ‘h’ belirgin
|
ХОРОШО iyi
|
Ц
|
Ts
|
-
|
ЦАРЬ çar
|
Ч
|
Ç
|
Çimen
|
ЧЁРНЫЙ siyah
|
Ш
|
Ş ( Sert
Ş)
|
Şapka
|
ШАПКА şapka
|
Щ
|
Ş’
(Yumuşak Ş)
|
Şimşek
|
ЩЕКА yanak
|
Ь
|
Yumuşatma
işareti
|
Antal’ya
|
КАЛЬЯН nargile
|
Ы
|
I
|
Irmak
|
РЫНОК pazar
|
Ъ
|
Sertlik
işareti
|
-
|
ОБЪЯВЛЕНИЕ ilan
|
Э
|
E
|
Eylem
|
ЭРА çağ
|
Ю
|
Yu
|
Yusuf
|
ИЗЮМ kuru üzüm
|
Я
|
Ya
|
Yaya
|
ЯСНО belli
|
Okuma kuralları.
Açıklama 1. “Я”, “Ю”, “Е”, “Ё” harfleri, sertlik ve yumuşatma işaretleri.
Rus alfabesinin içinde 33 harf
var. Onların ikisi sertlik ve yumuşatma
işaretleri, tek başına bunların bir sesi yok, önceki ünsüz harfin yumuşak ya da
sert olduğunu gösteriyor. 10 ünlü ve 21 ünsüz harf var.
Ünlülerden (А, О, И, Э, Ы, У,
Я, Ю, Е, Ё) 4 harf çift seslidir: Я, Ю, Е, Ё. Onların ilk sesi “Y”. Sözün
başında, ünlüden, yumuşatma ve sertlik işaretlerinden sonra onlar iki ses
olarak okunuyor. Sözün içinde ya da bitiminde ünsüzden sonra “Я” yumuşak bir
“A” olarak okunur, “istiklal” sözcüğündeki gibi. Ünsüz ve “Я” arasında hiç ara
yoktur.(Mesela, “Antalya” sözcüğü içinde “L”den sonra, ünsüzün yumuşaması
yüzünden bahsettiğim ara var, ama imla kurallarına göre aranın olduğu göstermek
gerekiyorsa “ЬЯ” yoksa “ИЯ” yazarız). Diğer üç harf aynı, böyle durumlarda
bitişik hiç aralıksız okunur. Ünsüzden sonra “Е” ve “Ё” ruşcanın özgün
harfleri. “Ё” harfi türkçedaki “Ö” harfine hiç benzemiyor, tellafuzunda asla
dudak hareketi yok. “Е” biraz kürtçedeki şapkalı e’ye benziyor, türkçeden en
yakın örnek – “yemek” sözcüğünde birinci ve ikinci “e”, ya da “söyle”deki “e” .
“Ю” harfi de “Ü” harfinden farklı olarak dudaksız söylenir.
Örnekler:
ЯБЛОКО (ya’blako) - elma,
ЯСНО (ya’sna) – belli,
ИСТОРИЯ (isto’riya) - tarih,
КАЛЬЯН (kalya’n) – nargile.
Burada “Я” tam iki harf olarak
söylenir: “Y” ve “A”.
МЯСО (mya’so) – et,
KАТЯ (ka’tya) – bir kız ismi.
Burada “Я” yumuşak bir “A”
şeklinde söylenir.
НЕТ (nyet) – hayır, yok,
ЛЕС (lyes) – orman,
CООБЩЕНИЕ (saapşe’niye) – mesaj
(birinci “e” tek sesli, ikinci çift sesli).
ЁЖ (yoş) –
kirpi,
БЬЁТ (byot)
– vuruyor.
Burda “Ё” iki sesli.
МЁРЗНУТЬ (myo’rznut’) – üşümek.
Burada bitişik ve tek sesli
söylenir.
ВЬЮГА (vyu’ga) –
tipi,
ЮГ (yuk) – güney.
КАТЮША (katyu’şa) – füze ismi,
aynı zamanda kız isminin kısaltması.
Açıklama 2. “Ж”, “Ш”, “Ц”, “Ч”, “Щ” harfleri.
Rusçada “Ж”, “Ш”, “Ц”
harfleri her zaman sert. “И”, “Е”, “Ё” harfleri onlarla beraber gelirse “Ы”, “Э”,
“О” olarak okunur. “Ж”, “Ч” ve “Ш”den sonra “Ы” harfinin yazılması yasaktır, “И”
yazmak gerekiyor. “Ш” ve “ШЬ” aynı okunur (sert). “Ч” harfi, “Щ” harfi gibi her
zaman yumuşaktır. “ЧЭ”, “ЧЫ”, “ЩЭ”, “ЩЫ” gibi yazmasını asla göremezsiniz. “ЧА”
ve “ЩА” “A” ile yazılır, ama “Я” var gibi okunur (“Я” ile yazması yasak). Örnekler:
ЖИЗНЬ (jızn’) – yaşam,
ШИРОКИЙ (şıro’kiy) – geniş,
ЦИРК (tsırk) – sirk,
ЖЕЛАНИЕ (jela’niye) – istek,
ШЕЯ (şe’ya) – boyun,
ЦЕРКОВЬ (tse’rkaf’) – kilise,
ЖЁЛТЫЙ (jo’ltıy) – sarı,
ПРИШЁЛ (prişo’l) – geldi,
ЧИСТЫЙ (çi’stıy) – temiz.
Açıklama 3. Tonlu ve tonsuz harfleri.
Rusçada 6 çift tonlu-tonsuz
ünsüz var. Bunlar:
В – Ф,
Д – Т,
Г – К,
Ж – Ш,
Б – П,
З – С.
Yazılış ve okunuşta bir birinin
yerine gelebilir. Mesela, “C” yazılıyor, “З” okunuyor, ya da tersine “З”
yazılıyor, “C” okunuyor. Okunuş şekli, harfin sözün içinde zayıf ya da güçlü
durumunda olduğuna bağlı.
Ünsüz için güçlü durum:
1.
İki sesli arasında.
2. Sessizden sonra sesli harf
geliyorsa.
Ünsüz için zayıf durum:
1. Ünlüden sonra ünsüzden önce.
2.
Sözün başlangıcında ünsüzden önce.
3.
Sözün bitiminde.
Güçlü durumda iken sessiz
olduğu gibi okunur. Zayıf durumda iken değişebilir. En çok karşılaşılan olay –
zayıf durunda olan tonlu tonsuz oluyor. Tabi ki tersine de olabilir. Şimdi en
sık gürünen olaylara bakalım.
1. Sözcük bitiminde tonlu
ünsüzün sağır olması. Örnek:
ГОРОД – go’rat (şehir),
ЗУБ – zup (diş).
Türkçede aynı olay çok geniştir
ve imlaya bile girmiş: arap – arabı, Ahmet – Ahmed’e. Rusçanın farkı ki ünsüz
yazıda tonlu kalıyor, sadece okunuşta değişiyor. Sertlik ya da yumuşatma
işaretleri bu olaya hiç etkilemiyor. Örnek:
ЦЕРКОВЬ
– tserkaf’.
Tek
farklı değişen sözcük – “БОГ” (tanrı), “boh” olarak okunur.
2. İki
ya da daha çok ünsüz ard arda geldiğinde.
Birinci harf tonlu ya da tonsuz
olarak okunur, ikinci harfe bağlıdır. O tonlu ise ilk harf tonsuzken tonlu
olarak okunur. O tonsuz ise önceki tonlu sağırlaşıyor. Örnekler:
СДЕЛАТЬ – zdelat’ (yapmak),
ВСТАТЬ - fstat’ (kalkmak),
СКАЗКА – skaska (masal),
ОШИБКА – aşipka (hata),
УЛЬЯНОВСК – ul’yanafsk (bir
şehrin adı).
Bu olay bazi ön ekler ve
öntakılar okunuşuna ve yazılımına etkiliyor. Mesela, “БЕЗ-” (-sız), “РАЗ-” ve “ИЗ-”
(-dan) ön eklerinin son “З” harfi sözcüğün ilk harfine göre “C” harfine
dönüşebilir.
БЕЗЗАКОНИЕ – bezzakoniye
(yolsuzluk),
БЕСПОРЯДОК – besparyadak
(düzensizlik),
ИЗДАЛЕКА – izdaleka (uzaktan),
ИСПРАВИТЬ – ispravit’
(düzeltmek),
РАССТАТЬСЯ – rasstat’sya (ayrılmak),
РАЗГОВОР – razgavor (konuşma).
Bu iki ön ek değişiklikleri
imlada iz bıraktı. Diğer bir ek, “C-” (fiillerin tamamlanmış şeklinin işareti)
yazıda değişmez, ama hem “z” hem “s” olarak telaffuz edilebilir. Örnek:
СДЕЛАТЬ – zdelat’ (yapmak),
СХОДИТЬ – shadit’ (gidip
gelmek).
“Р”, “М”, “Н”, “Л” harfleri
tonlu olmakla beraber ne yazılım ne okunuş şekline etkiliyor. Mesela, bu
harflerin birinden önce tonlu geliyorsa tonlu kalır, tonsuz geliyorsa tonsuz
kalır.
Sözcüğün ilk harfinin
tonlu/tonsuz olması ön takıya da etkilir.
В ДОМ – v dom (ev içine),
В ТЮРЬМУ – f
tyur’mu (hapishaneye),
ИЗ ДОМА – iz doma (evden),
ИЗ ТЮРЬМЫ – is
tyur’mı (hapishanaden).
Açıklama 4. Vurgusuz ünlüler.
Rusçada üstüne vurgu olmayan
“O”, “E”, “Я” harflerinin telaffuzu net değildir. Vurgusuz durumda “O” harfi
“a” ve “o” arasında kısa belirsiz bir
sese dönüşüyor. Okunuş yazarken bu sesi “a” olarak yazacağım, ama “O”dan
farklıdır. Moskovalılar bu sesi tam bir “a” olarak söyler, Ural ve Volga
bölgesindeki insanlar onu “o”ya daha yakın telaffuz eder. Ama kurallara göre
vurgusuz “O” sadece sözcüğün ilk harfi iken tam “a” olarak okunur. Örnekler:
ОКНО’– akno (pencere),
СОБА’КА – sabaka (köpek),
ГО’РОД – gorat (şehir).
Vurgusuz “Я” harfi “i” olarak
telaffuz edilir. Vurgusuz “E” harfi “i” ve “e” arasında bir ses, ama “i”den
farklıdır. Onu “i” olarak yazacağım. Örnekler:
РЕКА’ – rika (nehir),
ТЫ’СЯЧА – tısiça (bin).
Ama sözcüğün son harfi olarak
“Я” olduğu gibi okunur.
КА’ТЯ – katya (kız ismi),
ВСТРЕЧА’ТЬСЯ – fstriçatsya
(buluşmak).
“У”, “Ы”, “Э”, “Ю”, “А”, “И”
harflerin okunuşuna vurgu etkilemiyor.
Açıklama 5. Bazı harflerin ve harf bileşimlerin okuması.
“Л” harfi
rusçada sert ve yumuşak olur. Sözcüğün sonunda tek başına her zaman sert
okunması şarttır (örneğin, “mal”, “al”, “kaldırmak” sözcüğündeki gibi), ondan
önce “И”, “Е”, “Ё”, “Я” gibi yumuşak harfleri geliyorsa bile “Л” sert kalır. Rusçadan
örnekler:
ВСТАЛ – fstal (kalktı),
ХОДИЛ – hadi’l (yürüyordu),
СЕЛ – sel (oturdu),
ПРИШЁЛ – prişo’l (geldi).
“Л”nin yumuşak olduğunu göstermek
lazımsa peşine yumuşatma işaretini koyuyorlar:
ШАЛЬ – şal’ (şal),
ЦЕЛЬ – tsel’ (amaç),
СЕЛЬ – sel’ (sel).
“Л”den sonra “И”, “Е”, “Ё”, “Я”,
“Ю” harfleri geliyorsa yumuşuyor.
ПОЛЯ – palya’
(tarlalar), ama САЛАТ – sala’t (salata);
ЛЮБЛЮ – lyublu’ (seviyorum),
ama ЛУЧШЕ – lu’çşe (daha iyi);
МИЛИЦИЯ – mili’tsıya (milis),
ama ЛЫЖИ – lı’jı (kayak).
Rus dilinde türkçedeki “C” sesi
yok, onun yerine peşpeşe “Д” ve “Ж” harflerini yazarlar.
“X” harfi cok belirgin bir
nefes gibi, ama içinde hırıltı yok. Onu yutmak olmaz.
Bazı harf bileşimlerinin
okuması:
ЧН [şn] – КОНЕЧНО (kane’şna –
tabi ki), СКУЧНО (sku’şna - sıkıcı), ama bütün benzer sözcükler için bu geçerli
değil, mesela, “МОЛОЧНЫЙ” (sütlü) sözcüğündeki “çn” olarak okunur.
ЧТ [şt] – “ЧТО” (şto? – ne?)
sözcüğündeki ve ondan türemiş sözcüklerde, “НЕЧТО” (ne’çta - tanımadık bir şey)
hariç.
СШ, ЗШ [şş] – ВЫСШИЙ (vı’şşıy –
(en)yüksek), НИЗШИЙ (ni’şşıy – (en)aşağıdaki).
СЖ, ЗЖ [jj] – СЖАТЬ (jjat’ –
kısmak, sıkmak), РАЗЖАТЬ (rajja’t’ – açmak, bırakmak).
СЧ, ЗЧ [ş’ş’] – СЧИТАТЬ
(ş’ita’t’ – saymak, zannetmek), СЧАСТЬЕ (ş’as’t’ye - mutluluk).
ГК [hk] – ЛЁГКИЙ (lyo’hkiy) ve
ЛЕГКО (lehko’)(hafif, kolay) sözcüklerde.
walla beyninize sağlık kardeşim çok açıklayıcı bir dille dile getirmişsiniz...
YanıtlaSil