Türkçe Rusça Dersler 4

Sıfat,Sıfatlar ve zamirler uyumu kuralı 

Rusçada “sıfat + isim” yapısında sıfat her zaman isimden öncedir. Sıfatın ve ismin bir birine bağlı olduğunu göstermek için onları aynı cinsiyet, hal ve sayı kullanıyorlar (uyum kuralı). Sıfatın yalın halinde sayı ve cins olarak 4 şekli var: eril tekil, dişil tekil, nötr cins tekil ve çoğul. Sözlüklerde sıfatın eril biçimi verilir. Eril şeklinin görebileceğiniz bitimleri:   

“-ОЙ” БОЛЬШОЙ - büyük,

“–ЫЙ” НОВЫЙ - yeni,

“–ИЙ” ХОРОШИЙ – iyi.  

Eril sıfat direkt eril olan isme eklenebilir:

БОЛЬШОЙ(eril) + ДОМ(eril) = БОЛЬШОЙ ДОМ (büyük ev);

ХОРОШИЙ ЧЕЛОВЕК – iyi insan. 

Dişil biçimi oluşturmak için eril bitimini “-АЯ” bitimine değiştirmek lazım.

НОВЫЙ – НОВАЯ (yeni) İstisna: “-НИЙ” ile biten sıfatlarda “-ИЙ” bitimini “-ЯЯ”bitimi ile değiştirmek lazım. 

СИНИЙ – СИНЯЯ (mavi)ПОСЛЕДНИЙ – ПОСЛЕДНЯЯ (son) Dişil sıfat dişil isimle beraber kullanılır.

НОВАЯ УЧИТЕЛЬНИЦА – yeni öğretmen(kadın)

СИНЯЯ МАШИНА – mavi araba 

Orta cins sıfat: “-ОЕ”, “–ЕЕ”, “–ЬЕ” ile sona erer.Çoğul sıfat: “-ИЕ”, “-ЫЕ” ile sona erer.  

 Sıfat bitimlerinin eril, dişil, orta cins ve çoğul biçimlerinde birbirine uyumu

*)“Ш”den sonra “Ы” telaffuz edilir, ama yazılmaz, “И” yazılır.

**)hayvan, kuş filan isimlerinden türenmiş sahipleme sıfatları için. 

Örnekler: Красивый – güzel(eril için), красивая – güzel(dişil için), красивое –güzel(orta cins için), красивые – güzel(çoğul için).

Старый кот – eski(yaşlı) kedi

Старая тетрадь – eski defter

Старое пальто – eski palto

Старые люди – yaşlı adamlar 

Sıfat cümlede fiilin yerine geliyorsa gene özneye cinsiyet ve sayı olarak uymak zorundadır.

Она красивая. O (kadın) güzeldir.

Он красивый. O (erkek) güzeldir.

Oно новое. O (orta cins bir eşya, mesela, palto) yenidir.

Моя жена красивая. Benim karım güzeldir.

Ты хороший. Sen iyisin (erkeğe).

Ты хорошая. Sen iyisin (kadına).

Вы хорошие дети. Siz iyi çocuklarsınız (çoğul)

Вы красивая. Siz güzelsiniz (saygı ile tek kadına, o yüzden tekil).

Вы хороший врач. Siz iyi bir doktorsunuz (kadına da erkeğe de olabilir, çünkü “врач” hem eril hem dişil olabilir).

Мы умные. Biz akıllıyız.

Они умные. Onlar akıllıdırlar.

Моё новое пальто – benim yeni paltom.(Bu biçim cümlelerde önce zamir, sonra sıfat gelir.) 

Sıfatın soru sözcüğü “КАКОЙ” (КАКАЯ, КАКОЕ, КАКИE) – nasıl? ne? ne gibi? 

Örnek: Какой он человек? – Nasıl bir adamdır?        

Это какая улица? – Bu ne sokak?       

Какая книга? Синяя книга. – Nasıl bir kitap? Mavi kitap. 

Rusçada bütün renkler isimleri sıfattır. Örneğin: синий (цвет) – mavi (rengi).Her sıfat gibi çekim yapar. 

Sıfatın önüne olumsuz edatı “НЕ” gelebilir. Sıfat anlamını tersine değiştiriyor.

Bir ad önünde çoğu zaman edat ve sıfat bitişik yazılır. Ama karşı koyma olayı varsa (mesela sıfattan sonra “A” edatı bulunur), ayrı yazılır.

Некрасивая девушка - güzel olmayan kız

Эта книга не старая, а новая. Bu kitap eski değil, yenidir.

Я не старый. Yaşlı değilim (gencim gibisinden).   

Adların genetif (tamlayan) hali.

Aşağıdaki tabloda genetif halinin (tekilde) şekillerinin oluşması görebilirsiniz. 

Rusçada hiç çekimlenmeyen (yani halden hale değişmeyen) sözcükler var. Mesela:пальто – palto, кофе – kahve, шоссе – şöse, – çoğunlukla dile girmiş yabancı sözcükler. “a” ya da “я” ile bitmeyen kadın isimleri ve yabancı kökenli kadın soyadları da çekimlenmez, mesela, Маргарет, Айше, Айгюль, Илькай gibi isimleri ve Кайя, Смит, Руденко, Павлович gibi kadın soyadları her halinde değişmez, ama Fatma gibi isim değişir.  

Kişi zamirlerinin ve sıfatların genetif hali. 

Kişi zamirleri:

Я – меня

Ты – тебя

Мы – нас

Вы – вас

Она – её/неё

Он, оно – его/него

Они – их/них

Kişi zamirinin genetif hali ve iyelik zamirleri karıştırmayın (türkçede onlar aynı); zamirin genetif hali birçok yapılarda kullanılır. 3.şahıs zamirlerin, önünde bir öntakı varsa, başına “H” harfi geliyor, öntakı yoksa, ünlü ile başlayan biçimleri kullanılıyor. 

Sıfatları:  Orta cins ve eril’in “ГО” bitimi “va” olarak okunur. Mesela: высокого –vıso’kava, синего – si’niva, нового – no’vava. “-ОЙ” ile erilde bitenler(örnek –голубо’й, большо’й) hariç bütün bu bitimleri vurgusuz. Çekimlenmede vurgu değişmez. 

İyelik zamirlerinin genetif hali

İyelik zamirleri genetif halinde olan isim ile bağlı iken kendisi genetif haline geçer. Bitimleri sıfatlarınki ile aynı tip. Okunuş özellikleri de aynı:

Sonunda “ГО” vurgu altında “vo” olarak, vurgusuz “va” olarak okunur, mesela, моего – maivo’, твоего – tvaivo’, нашего – na’şiva, вашего – va’şiva.

“У МЕНЯ ЕСТЬ…/У МЕНЯ НЕТ…” (benim bir şeyim var/yok) yapısı

“ЕСТЬ” rusçada “var” demektir. Aynı zamanda bu “БЫТЬ”(olmak, varolmak) fiilin şimdiki zamanı. (İkinci anlamı – “yemek” fiilin mastarı.)  “НЕТ” hayır ya da yok demektir. “Yok” anlamında halk bazen “НЕ’ТУ” şeklini kullanır (akademik dilinde olmaz). “У МЕНЯ” bende, üstümde, benim demektir. “МЕНЯ” - “Я” zamirinden genetif hali. “У” bir öntakı, yanında, üstünde anlamı taşır.

Rusçada  “benim bir şeyim var” (ya da yok) söylemek için bu yapı kullanılır:

“У”  +   sahibin adı    + ЕСТЬ  +  eşyanın/kişinin adı     

(genetif halinde)              (yalın halinde)

 “У”  + sahibin adı      + НЕТ  +  eşyanın/kişinin adı   

(genetif halinde)              (genetif halinde)     

Örnekler:

У меня есть кошка. – Benim kedim var.

У меня есть сын. – Oğlum var.

У нас есть дом. – Evimiz var.

У Кати есть сестра. – Katya’nın kız kardeşi var.

У меня здесь нет тетради. – Burada defterim yok.

У Ахмеда нет детей. – Ahmet’in çocukları yok.

У вас есть книга? Нет, у меня нет книги. - Kitabınız var mı? Hayır, kitabım yok.

У меня дома есть стол. – Evde masam var.

У меня на работе нет компьютера. – İş yerimde bilgisayar(ım) yok.

Adlara sıfat ya da zamir gelebilir, ve ad genetif halinde ise onlar da genetif halinde oluyor.

Моя сестра – у моей сестры

Красивая девушка – у красивой девушки

У моей сестры есть муж. – Benim kız kardeşimin kocası var.

У Кати нет красного пальто. – Katya’nın kırmızı paltosu yok.

У моего брата нет черной кошки дома. – Kardeşimin evimde siyah kedi(si) yok.

Aynı yapı, burda ya da orda bir şeyin olup olmadığını söylemek için kullanılır.

Здесь есть магазин. – Burda bir mağaza var.

Там нет магазина. – Orda mağaza yok.

Ахмеда здесь нет. - Ahmet burada yok.(ya da sadece “Ахмеда нет” – Ahmet yok, burada isim kesinlikle genetif halinde kalıyor.)

“Fatma’nın kardeşi” yapısı

Türkçede belirtili ad tamlamasını kuran sözcüklerin ikisi de bir ek alıyor. Rusçada ancak onlardan biri değişir (tamlayıcı olan), diğeri (tamlanan) çoğul bitimi almaktan başka hiç bir türlü değişmez. Tanlayıcı genetif halinde olur, yanında bir öntakı yok. Cümlede önce tamlanan, sonra tamlayıcı gelir (türkçenin tersine).

Örnekler:

Брат Фатьмы – Fatma’nın kardeşiДруг Ахмеда – Ahmet’in arkadaşı.Tamlananın önüne bir zamir ya da bir sıfat gelebilir. O zaman bu zamir veya sıfat genetif halinde olur. Mesela:Мой брат – моего брата (kardeşimin)Твоя сестра – твоей сестры (kız kardeşinin)Брат моей мамы – annemin kardeşiМуж моей сестры – kız kardeşimin kocasıСын моего друга – arkadaşımın oğluАхмед – учитель наших детей. – Ahmet çocuklarımızın öğretmenidir.Чайан – муж моей подруги. – Çayan kız arkadaşımın kocası.Это жена моего брата. – Bu kardeşimin karısı. 

İyelik takımı ile bağları aynı tip olan cümleler

Bu gibi cümlelerde iyelik takımı ile aynı bağlar tipi var. “Öğretmen” yerinde bulunan kelime değişmez, “tarih” ise genetif halinde olur.

Örnekler:

История - tarihУчитель истории – tarih öğretmeni (okulda)Математика -matematikПреподаватель математики – matematik öğretmeniРусский (турецкий) язык – rus (türk) diliУчительница русского (турецкого) языка – rus (türk) dili öğretmeniBağları aynı tip olan cümlecikler:Студент университета –üniversite öğrencisiВодитель автобуса – otobüs şoförüПреподаватель университета – üniversite öğretmeniФакультет университета – üniversitenin fakültesiСтудент нашего университета üniversitemizin öğrencisiНаш преподаватель истории – bizim tarih öğretmeni 

“МЕНЯ ЗОВУТ” yapısı

Bu yapı, tanışırken adı söylemek için lazım. Rusçada “benim adım...” yani “моё имя...” gibi bir yapı hemen hemen kullanılmıyor, onun yerine “меня зовут...” yani “bana...(olarak) sesleniyorlar” yapısı var. Burada “меня” sözcüğü belirtme halinde 1.şahıs kişi zamiri (“я”)(kişi zamirleri için belirtme ve genetif hali şekilleri aynı). “Зовут” – “seslenmek” fiilinin şimdiki zamanı 3.şahıs çoğul. Türkçeye bu yapı “benim adım” olarak çevrilebilir.Как тебя зовут? Adın ne?Меня зовут Айше.Benim adım Ayşe.Его зовут Мурат. Onun (erkeğin) adı Murat.Её зовут Катя.Onun (kızın) adı Katya.Как его зовут? – Мурат. Onun adı nedir? – Murat. 

Kibarlık sözcükleri

СПАСИБО (spasi’ba) – teşekkürler, teşekkür ederim (şahıssız).МОЖНО (mo’jna) – olur, olur mu, mümkün mü, (yapa)bilir miyimПОЖАЛУЙСТА (paja’lusta). Duruma göre birkaç anlamı var. “Lütfen” – bir şey isterken, rica ederken. Mesela:(restoranda) Кофе, пожалуйста. – Kahve, lütfen.“İşte”/“buyurun” – dükkanda, kahvede filan görevli size istediğinizi verirken “пожалуйста” der.

Örnekler: Пожалуйста, ваш кофе. İşte kahveniz.Kibar bir insan, bir hareketinize izin verirken “пожалуйста” der. Örnek: Можно пройти? – Пожалуйста! Geçebilir miyim? – Geçebilirsiniz.ИЗВИНИТЕ(izvini’te), ПРОСТИТЕ(prasti’te) – affedersiniz, özür diliyorum. Sözcüklerin ikisi de emir kipi 2 sahıs çoğul şeklinde fiiller, yani “siz” için kullanılır. “Affedersin” söylemek için sonuncu “ТЕ” atmak gerekiyor: ИЗВИНИ, ПРОСТИ. Türkçedeki “özür diliyorum” tam karşılığı “ПРОШУ ПРОЩЕНИЯ” (praşu’ praş’e’niya)(1. şahıs tekil şeklinde fiil).