Türkçe Rusça Dersler 3

. Tanışma ve vedalaşmaEn çok kullanılan selamlaşma biçimi –ЗДРАВСТВУЙТЕ (merhaba) (“zdra’stvuyte” olarak okunur, “V” harfi okunmaz; halk ağzında bazen “zdras’te” olana kadar kısalır). Sözcük anlamı – sağlık dileği, Türkçedeki “sağ ol” gibi. “sağ ol” gibi de bu emir kipinde bir fiil, o yüzden iki şekli olabilir: “siz” (ЗДРАВСТВУЙТЕ) ve “sen” (ЗДРАВСТВУЙ).

Rusçada, Türkçedeki “iyi günler” gibi şahıssız deyimler de var.

 ДО’БРОЕ У’ТРО – gün aydın,ДО’БРЫЙ ДЕНЬ – iyi günler,ДО’БРЫЙ ВЕ’ЧЕР –iyi akşamlar,    ДО’БРОЙ (СПОКО’ЙНОЙ) НО’ЧИ – iyi geceler.İlk üçü vedalaşmada kullanılmaz. Son deyim uyumaktan önce söylenir.  

Diğer selamlaşma biçimleri:   

ПРИВЕТ! – Selam! (arkadaş arasında söylenir, resmi bir yerde asla söylenmez).ЗДОРОВО! (zdaro’va) – Selam!(ЗДРАВСТВУЙТЕ gibi sağlık dileği olan ve en çok erkek arkadaşlar ortamında kullanılan bir biçim).     Vedalaşırken resmi olarak “ДО СВИДАНИЯ” (da_svida’niya) denir. Deyim şahıssız ve “buluşmaya kadar” demektir.

Arkadaş arkadaşa “ПОКА’!” ya da “ДАВА’Й!” der (son deyim halk arasına kullanılır). Türkçedeki “görüşürüz” – УВИ’ДИМСЯ – az rasgelen bir sözcük.    

Şark kültüründe selam söyledikten sonra insanın durumunu sormak gerekir: Nasılsın? Durumun nasıl, iyi mi? Rus kültüründe öyle bir şey söylemek mecburiyeti yok. Eğer sormak istiyorsanız, “КАК ДЕЛА?” (kag_dila’ – “işlerin nasıl?” - şahıssız) ya da “КАК ПОЖИВАЕШЬ?” (kak pajiva’iş – “nasıl yaşıyorsun?” -  2.şahıs tekil) diyebilirsiniz.   

 Bir eve gelirken evdekiler size “ДОБРО’ ПОЖА’ЛОВАТЬ!” yani  “Hoşgeldin(iz)” söyler. “Hoş bulduk” gibi cevap Rusçada yok. Teşekkür etmek veya bir şey söylememek gerekiyor. Bir insanla ilk tanışmada, o adını söyledikten sonra “РАД(А) ПОЗНАКОМИТЬСЯ” (ra’d(a) paznako’mitsya) ya da “ПРИЯ’ТНО ПОЗНАКО’МИТЬСЯ”(priya’tna paznako’mitsya) denir. Deyimin ikisi de “(tanıştığımıza) memnun oldum” demektir.

Birinci deyimde “РАД” sözcüğünü erkek, “РАДА” sözcüğünü kadın söyler. İkinci deyim şahıssız. 

9. Sahiplik zamirleri

Rusçada 1. ve 2.şahıs sahiplik zamirleri, bağlı olduğu sözcüğe göre eril, dişil, nötr cins ya da çoğul şeklinde olur. 3.şahıs zamirlerin bütün cinsler, sayılar, haller için bir şekli var. Bütün zamirler hale göre değişir. Biz şimdi sadece yalın haline bakalım.

Görebildiğiniz gibi 3.şahıs eril ve nötr cins biçimleri aynı. 1. ve 2. şahısta eril biçimleri ünsüzle, dişil biçimleri “A”/”YA” ile, nötr cins “E”/“YO” ile, ve çoğul biçimleri “İ” ile sona eriyor.  

Sahiplik zamirleri isimle kullanmasında isime hiçbir ek gelmez.

Kullanma örnekleri:

МОЙ БРАТ – (benim) kardeşim       ТВОЙ СЫН – (senin) oğlunМОЯ СЕСТРА – kız kardeşim         ТВОЯ ДОЧЬ - kızın  МОЁ ОКНО – pencerem              

ТВОЁ ДЕЛО - işinМОИ ДЕТИ – çocuklarım           ТВОИ ДЕЛА - işlerin НАШ ДЕДУШКА – (bizim) dedemiz    

ВАШ РЕБЁНОК – (sizin) çocuğunuz      НАША БАБУШКА – nenemiz            ВАША КОШКА - kediniz 

НАШЕ ДЕЛО - işimiz                ВАШЕ ОКНО – pencereniz                        НАШИ СТУДЕНТЫ -talebelerimiz    

ВАШИ ДЕТИ - çocuklarınız          ЕГО ЖЕНА - onun(erkeğin) karısı   ЕЁ МАШИНА – onun(kadının) arabası

ЕГО БРАТ - kardeşi                ЕЁ МУЖ - kocasıЕГО ОДЕЯЛО - yorganı              ЕЁ ОКНО - penceresi

ЕГО ДЕТИ – çocukları              ЕЁ КОШКИ - kedileri ИХ ДОМ – onların evi(evleri)     ИХ КОШКА – onların kedisi(tekil) 

 ИХ МАШИНА - arabaları            ИХ КОШКИ – onların kedileri(çoğul)ИХ ОКНО – pencereleri

 10. “A” edatı

Bu edatın Rusçada kullanımı çok geniştir. “Ya”, “Peki”, “İse” yerine kullanılabilir, bazen Türkçede bir edat olmadığı yere gelebilir (karşı çıkma ya da ters duruma düşme olayı varsa).  

Örnekleri:

Ты кто? – Я Mexmet. А ты кто?

Sen kimsin? – Ben Mehmet. Ya sen kimsin?

Как поживаешь? – Хорошо. А ты?

Nasılsın? – İyiyim. Ya sen?

Я дома, а Ахмед на работе.

Ben evdeyim, Ahmet ise işte.

Он не Ахмед, а Mexmet.

O Ahmet değil, Mehmet.

Это не моя мама, а моя тётя.

Bu annem değil, teyzem.

Это не наша кошка, а ваша.

Bu bizim değil, sizin kediniz. 

Rus isimlerin açıklaması 

Tam Rus isminin 3 parçası var: kişisel isim, baba adı ve soy isim. Rus kişi isimlerigenelde Roma ya da Yunanistan kökenli, Slav aslı isimler oldukça az. İsmin 2 şekli kullanılıyor: kısa ve tam. İsim kısaltmaları resmi olmayan ortamda kullanılıyor, mesela, akraba ve arkadaşlar arasında. 

Bazı Rus isimlerinin tam ve kısaltmış şekilleri

Görebildiğiniz gibi erkek isimlerinin kısaltmaları genel olarak “A” ve “Я” ile sona eriyor, onlar dişil gibi çekim ekleri alırlar. 

Baba adı şöyle oluşur: erkek adı + -ОВИЧ-ЕВИЧ (erkek için) ya da –ОВНА-ЕВНА-(Н)ИЧНА (kadın için) eki. Kural burada böyle: kişinin babasının tam adı  “-Й”ile  bitiyorsa ekin ilk harfi “E” (“Й” harfi düşer; “Й” önceki “И” harfi ise bazen yumuşatma işaretine dönüşür, “E” harfi ise değişmez), ünsüzle bitiyorsa “O” harfi gelir. Bu ekler isimdeki vurguyu değiştirmezler. 

Örnekler: 

Алекса’ндр + -ОВИЧ = Алекса’ндрович,

Серге’й + -ЕВИЧ = Сергее’евич,

Васи’лий + -ЕВИЧ = Васи’льевич,

Бори’с + -ОВНА = Бори’совна,

Алексе’й + -ЕВНА = Алексе’евна,

Илья’ + -НИЧНА = Ильи’нична,

Ники’та + -ИЧНА = Ники’тична. 

Kişi adı ve baba adı beraber söylenirken saygılı muamele sayılır, mesela, Лидия Ивановна, Иван Васильевич. 

Ruslarda kadının ve erkeğin soyadı farklı olur. Kadın soyadında sonuna bir “A” gelir. Soneklerine göre iki tip soy isim var: “-ОВ/-ЕВ/-ЁВ” ile biten  (kadın için aynısı “-ОВА/-ЕВА/-ЁВА”) ve “–ИН/-ЫН” (kadın için “-ИНА/-ЫНА”) ile bitenler. Birinci grup ekleri olan soyadları eril bir sözcükten, ikinci grup ekleri olanlar dişil bir sözcükten ileri gelmektedir. 

Gramer bir biçimi olarak soyadı tamlama demektir, sonundaki ekler Türkçedeki tamlama ekine (“-nın”) benzer. Eski Rusya da soyadı uzun süre yoktu, insanı tanıtmak için adına babasının adı, lakabı ya da mesleği ekleniyordu, mesela, ИВАН КОШКИН СЫН (СЫН - oğul) – ‘“КОШКA” lakabı taşıyan adamın oğlu İvan’, ИВАН КУЗНЕЦОВ СЫН – “demircinin oğlu İvan”. Sonra bu lakabları soy isim olarak kaldılar; adamın tam adı öyle yazmaya başladılar: ИВАН ПЕТРОВ СЫН КОШКИН,daha sonra bu “ПЕТРОВ СЫН” şimdiki “ПЕТРОВИЧ” oldu.

Tabi Ruslarda gösterdiğimiz ekleri olmayan yabancı soy isim çoktur. Mesela, ukrain soyadların çoğu “-ОНКО/-ЕНКО” ile biter “-ИЧ” ile sona eren soyadı büyük ihtimal Belarus (ya da ukrain).

Rusçada kelime yapısı  Rus dilbilimi kelimeyi 5 parçaya ayırıyor.   1-)En önemli olan, sözcüğün asıl anlamını taşıyan kısım köktür. Türkçeden farklı olarak Rusçada bazı köklerde harf(ünlü ya da ünsüz)değişebilir. Tarih bölümünde yazdığım ünsüz yumuşatması süreci yüzünden kökün son “К”, “Г”, “Ц”, “Ч”, “З”, “Ж” harfleri çokça bir birinin yerini alabiliyorlar türemesinde, çekinmesinde filan).  

Örnek:

СНЕГ(kar) – СНЕЖНЫЙ(karlı). 

2-)Kökün önüne gelen parça - önek. Rusçada belli önekler vardır, onlar sözcüklere ek bir renk verebilir veya anlamını tam değiştirebilirler.

Örnek:

ШЁЛ – yürüyordu, ПРИ-ШЁЛ – geldi, НА-ШЁЛ – buldu; ХОРОШИЙ – iyi,НЕХОРОШИЙ – kötü, iyi olmayan. Türkçeden bir örnek: sosyal – asosyal.  

3-)Kökten sonra sonek olur. Rusçada çok sonek vardır, onlar yeni kelime türemesi ve konuşanın konuşulana dair davranışı göstermesi için kullanılır. Örnek: Mesela,РАБОТА – iş, РАБОТНИК – çalışan, işçi, ЛЕНА – kız ismi, ЛЕНКА – aynı isim, ama küçümseme ekiyle, ЛЕНОЧКА – aynı isim, ama bu şekli şefkat, sevgi ve ilgi göstermek için kullanılır.  

4-)Sonekten sonra bitim (çoğunlukla son 1-2 harf) var. Bitim, sözcük çekinmesinde değişen kısım. Rusçada coğul eki yoktur, sözcüğün çoğul ya da tekil şekline gelmesini bitim sağlar. O yüzden bitim çoğul şeklinde halden hale surekli değişir. Ünsüzle bitime “sıfır bitim” derler. 

5-)Bitim hariç bütün sözcük parçaları temeli oluşturuyor; temel – çekinmede değişmeyen sözcük kısmı.  

Çoğul kuralları 

Rus dilinde çoğul kuralları oldukça zordur. Türkçedeki –lar/-ler gibi tek çoğul eki yoktur. Çoğul şeklinde sözcüğün bitimi değişir. Bu değişime göre bütün sözcükleri 2 gruba bölebiliriz (cinsiyete bağımsız olarak):

grup – “–Ы”/“-И” bitimleri alır (eril ve dişil sözcüklerin çoğu).

grup – “-А”/“-Я” bitimleri alır (küçük bir grup eril ve nötr cins sözcük). 

GRUP-I

1)“–Ы” bitimi sert ünsüzler sonra gelir(erilde):

КОМПЬЮ’ТЕР(bilgisayar) – КОМПЬЮ’ТЕРЫ(bilgisayarlar)

ШКАФ(dolap) – ШКАФЫ’(dolaplar)

ДИВА’Н(kanepe) – ДИВА’НЫ(kanepeler) 

2)dişil için “–Ы” bitimi “A” yerine gelir:

ЖЕ’НЩИНА(kadın) – ЖЕ’НЩИНЫ(kadınlar)

СЕСТРА’(kız kardeş)– СЁ’СТРЫ(kız kardeşler)

МАШИ’НА(araba) – МАШИ’НЫ(arabalar) 

3)“-И” bitimi, “Ь”, “Й”, “Я” bitimleri yerine gelir:

ДЕНЬ(gün) – ДНИ(günler)

НОЧЬ(gece) – НО’ЧИ(geceler)

СЛОВА’РЬ(sözlük) – СЛОВАРИ’(sözlükler)

ГОСТЬ(misafir) – ГО’СТИ(misafirler)

МУЗЕ’Й(müze) – МУЗЕ’И(müzeler)

НЕДЕ’ЛЯ(hafta) – НЕДЕ’ЛИ(haftalar)

ФАМИ’ЛИЯ(soyadı) – ФАМИ’ЛИИ(soyadları)

(tek istisna “УЧИ’ТЕЛЬ”(öğretmen) sözcüğü, çoğulda “УЧИТЕЛЯ’” oluyor)  

4)istisna olarak “Г”, “К”, “Х”, “Ж”, “Ч”, “Ш”, “Щ” harflerinden sonra “-И” gelir.

КНИ’ГА(kitap) – КНИ’ГИ(kitaplar)

ВРАГ(düşman) – ВРАГИ’(düşmanlar)

КО’ШКА(kedi) – КО’ШКИ(kediler)

НОЖ(bıçak) – НОЖИ’(bıçaklar)

ЛЫ’ЖА(kayağın bir tanesi) – ЛЫ’ЖИ(kayak)

ВРАЧ(doktor) – ВРАЧИ’(doktorlar)

ТОВА’РИЩ(arkadaş) – ТОВА’РИЩИ(arkadaşlar)

ДА’ЧА(yazlık) – ДА’ЧИ(yazlıklar)

УЧЕ’БНИК(ders kitabı) – УЧЕ’БНИКИ(ders kitapları)

НОСО’К(çorabın teki) – НОСКИ’(çorap)  

Dikkat edin ki “-EK” ve “-OK” küçültme ekleriyle biten sözcüklerin sonuna bir bitim (yani ünlü harf) gelince ekteki “E” ve “O” harfleri düşer, mesela, “листо’чек” – “листо’чки”(küçük yaprak), “цвето’к”-“цветки’”(çiçek) ; ama bu kural sadece ekler için geçerli, bu harfler kökün parçası olduğu zaman asla düşmez.

GRUP-II 

1-)Bu grupta olan “A” ile biten eril sözcükler daha az, ama onlar oldukça sık kullanılıyor. Rus dilinde eril çoğul şekli için “A” ve “Ы/И” ile bitim rekabet ederler, ve sözcükleri bitimine göre bir birinden ayırmak için bir kural yoktur. “A” harfi ile bitim sert ünsüzden sonra gelir: 

ГО’РОД – ГОРОДА’ (şehir)               ПО’ЕЗД – ПОЕЗДА’ (tren)

СНЕГ – СНЕГА’ (kar)                    ДОМ – ДОМА’ (ev)

ВЕ’ЧЕР – ВЕЧЕРА’ (akşam)               ЛЕС – ЛЕСА’ (orman)

ЦВЕТ – ЦВЕТА’ (renk)                   ПА’СПОРТ – ПАСПОРТА’ (pasaport)

О’СТРОВ – ОСТРОВА’ (ada)               БЕ’РЕГ – БЕРЕГА’ (kıyı) 

2-)nötr cins sözcüklerde “O” yerine “A” gelir:

СЛО’ВО – СЛОВА’ (söz)                  ОКНО’ – О’КНА (pencere)

ЛИЦО’ – ЛИ’ЦА (yüz)                    ПИСЬМО’ – ПИ’СЬМА (mektup) 

3-)nötr cins sözcüklerde “E”(“Ё”) yerine “Я” gelir:

ПО’ЛЕ – ПОЛЯ’ (tarla)          

ЗДА’НИЕ – ЗДА’НИЯ (bina)

РУЖЬЁ’ – РУ’ЖЬЯ (tüfek) 

ÖZEL OLAYLAR: 

1-)“МЯ” ile biten nötr cins isimler “МЕНА” bitimi alırlar.

И’МЯ – ИМЕНА’ (isim)

ВРЕ’МЯ – ВРЕМЕНА’ (zaman) 

2-)“НИН” ile biten millet ve mezhep mensupları adlandıran eril sözcükler sonuna, “НИН” yerine “НЕ” bitimi alırlar.

МУСУЛЬМА’НИН – МУСУЛЬМА’НЕ (Müslüman)

ХРИСТИА’НИН – ХРИСТИА’НЕ (Hıristiyan)

АРМЯНИ’Н – АРМЯ’НЕ (ermeni)

ЕГИПТЯ’НИН – ЕГИПТЯ’НЕ (mısırlı)

РОССИЯ’НИН – РОССИЯ’НЕ

ГРАЖДАНИ’Н – ГРА’ЖДАНЕ

İstisna burada “ЦЫГА’Н”(Çingene) sözcüğü – çoğul “ЦЫГА’НЕ”. Sadece “H” ile biten millet isimleri normal “Ы” bitimi alıyorlar: ГРУЗИ’Н – ГРУЗИ’НЫ (Gürcü) .  

3-)“-ОНОК”/ “-ЁНОК” ile biten hayvan yavruları isimleri: “-ОНОК” yerine      “-АТА”, “-ЁНОК” yerine “-ЯТА” gelir:

МЕДВЕЖОНОК – МЕДВЕЖАТА(ayı yavrusu, “МЕДВЕДЬ” - ayı sözcüğünden türeme)

КОТЁНОК – КОТЯТА(kedi yavrusu)

4-)çoğul şekli özel olan sözcükler:

ДРУГ – ДРУЗЬЯ (dost)               СТУЛ – СТУЛЬЯ (sandalye)

ДЕРЕВО – ДЕРЕВЬЯ (ağaç)            ЛИСТ – ЛИСТЬЯ (yaprak)

БРАТ – БРАТЬЯ (kardeş)             СЫН – СЫНОВЬЯ (oğul) 

РЕБЁНОК – ДЕТИ (çocuk)             ЧЕЛОВЕК – ЛЮДИ (insan, adam)

СОСЕД – СОСЕДИ (komşu)             ЯБЛОКО – ЯБЛОКИ (elma)

ГОСПОДИН – ГОСПОДА (efendi)        УХО – УШИ (kulak)