Türkçe Rusça Dersler 2

Açıklama 3. Tonlu ve tonsuz harfleri  

Rusçada 6 çift tonlu-tonsuz ünsüz var. Bunlar:   В – Ф,Д – Т,Г – К,Ж – Ш,Б – П,З – С.   Yazılış ve okunuşta bir birinin yerine gelebilir. Mesela, “C” yazılıyor, “З”okunuyor, ya da tersine “З” yazılıyor, “C” okunuyor. Okunuş şekli, harfin sözün içinde zayıf ya da güçlü durumunda olduğuna bağlı.    

Ünsüz için güçlü durum: İki sesli arasında.2. Sessizden sonra sesli harf geliyorsa.  

Ünsüz için zayıf durum:   1.Ünlüden sonra ünsüzden önce.Sözün başlangıcında ünsüzden önce.Sözün bitiminde.   

Güçlü durumda iken sessiz olduğu gibi okunur. Zayıf durumda iken değişebilir. En çok karşılaşılan olay – zayıf durumda olan tonlu tonsuz oluyor. Tabi ki tersine de olabilir. Şimdi en sık görünen olaylara bakalım.   

1. Sözcük bitiminde tonlu ünsüzün sağır olması.   

Örnek:  ГОРОД – go’rat (şehir),ЗУБ – zup (diş).  Türkçede aynı olay çok geniştir ve imlaya bile girmiş: arap – arabı, Ahmet – Ahmet’e. Rusçanın farkı ki ünsüz yazıda tonlu kalıyor, sadece okunuşta değişiyor. Sertlik ya da yumuşatma işaretleri bu olaya hiç etkilemiyor.

Örnek:  ЦЕРКОВЬ – tserkaf’.Tek farklı değişen sözcük – “БОГ” (tanrı), “boh” olarak okunur.   

2. İki ya da daha çok ünsüz arda arda geldiğinde. Birinci harf tonlu ya da tonsuz olarak okunur, ikinci harfe bağlıdır. O tonlu ise ilk harf tonsuzken tonlu olarak okunur. O tonsuz ise önceki tonlu sağırlaşıyor.   

Örnekler:  СДЕЛАТЬ – zdelat’ (yapmak),ВСТАТЬ  - fstat’ (kalkmak),СКАЗКА –skaska (masal),ОШИБКА – aşipka (hata),УЛЬЯНОВСК – ul’yanafsk (bir şehrin adı).   Bu olay bazi ön ekler ve öntakılar okunuşuna ve yazılımına etkiliyor. Mesela, “БЕЗ-” (-sız), “РАЗ-” ve “ИЗ-” (-dan) ön eklerinin son “З” harfi sözcüğün ilk harfine göre “C” harfine dönüşebilir.  

 БЕЗЗАКОНИЕ – bezzakoniye (yolsuzluk),

БЕСПОРЯДОК – besparyadak (düzensizlik),

ИЗДАЛЕКА – izdaleka (uzaktan),

ИСПРАВИТЬ – ispravit’ (düzeltmek),

РАССТАТЬСЯ – rasstat’sya (ayrılmak),

РАЗГОВОР – razgavor (konuşma).  

Bu iki ön ek değişiklikleri imlada iz bıraktı. Diğer bir ek, “C-” (fiillerin tamamlanmış şeklinin işareti) yazıda değişmez, ama hem “z” hem “s” olarak telaffuz edilebilir.  

Örnek: СДЕЛАТЬ – zdelat’ (yapmak),СХОДИТЬ – shadit’ (gidip gelmek).  

“Р”, “М”, “Н”, “Л” harfleri tonlu olmakla beraber ne yazılım ne okunuş şekline etkiliyor. Mesela, bu harflerin birinden önce tonlu geliyorsa tonlu kalır, tonsuz geliyorsa tonsuz kalır.   Sözcüğün ilk harfinin tonlu/tonsuz olması ön takıya da etkiler.

В ДОМ – v dom (ev içine),В ТЮРЬМУ – f tyur’mu (hapishaneye),ИЗ ДОМА – iz doma (evden),ИЗ ТЮРЬМЫ – is tyur’mı (hapishanaden). 

 Açıklama 4. Vurgusuz ünlüler  

Rusçada üstüne vurgu olmayan “O”, “E”, “Я” harflerinin telaffuzu net değildir. Vurgusuz durumda “O” harfi “a” ve “o” arasında  kısa belirsiz bir sese dönüşüyor. Okunuş yazarken bu sesi “a” olarak yazacağım, ama “O”dan farklıdır. Moskovalılarbu sesi tam bir “a” olarak söyler, Ural ve Volga bölgesindeki insanlar onu “o”ya daha yakın telaffuz eder. Ama kurallara göre vurgusuz “O” sadece sözcüğün ilk harfi iken tam “a” olarak okunur.

Örnekler: ОКНО’– akno (pencere),СОБА’КА – sabaka (köpek),ГО’РОД – gorat (şehir). Vurgusuz “Я” harfi “i” olarak telaffuz edilir. Vurgusuz “E” harfi “i” ve “e” arasında bir ses, ama “i”den farklıdır. Onu “i” olarak yazacağım.

Örnekler:РЕКА’ – rika (nehir), ТЫ’СЯЧА – tısiça (bin). Ama sözcüğün son harfi olarak “Я” olduğu gibi okunur.

КА’ТЯ – katya (kız ismi),ВСТРЕЧА’ТЬСЯ – fstriçatsya (buluşmak). “У”, “Ы”, “Э”, “Ю”, “А”, “И” harflerin okunuşuna vurgu etkilemiyor.   

Açıklama 5. Bazı harflerin ve harf bileşimlerin okuması

“Л” harfi rusçada sert ve yumuşak olur. Sözcüğün sonunda tek başına her zaman sert okunması şarttır (örneğin, “mal”, “al”, “kaldırmak” sözcüğündeki gibi), ondan önce “И”, “Е”, “Ё”, “Я” gibi yumuşak harfleri geliyorsa bile “Л” sert kalır. Rusçadan örnekler:

ВСТАЛ – fstal (kalktı),

ХОДИЛ – hadi’l (yürüyordu),

СЕЛ – sel (oturdu),

ПРИШЁЛ – prişo’l (geldi).

“Л”nin yumuşak olduğunu göstermek lazımsa peşine yumuşatma işaretini koyuyorlar:

ШАЛЬ – şal’ (şal), 

ЦЕЛЬ – tsel’ (amaç),

СЕЛЬ – sel’ (sel).

“Л”den sonra “И”, “Е”, “Ё”, “Я”, “Ю” harfleri geliyorsa yumuşuyor.

ПОЛЯ – palya’ (tarlalar), ama САЛАТ – sala’t (salata);

ЛЮБЛЮ – lyublu’ (seviyorum), ama ЛУЧШЕ – lu’çşe (daha iyi);

МИЛИЦИЯ – mili’tsıya (milis), ama ЛЫЖИ – lı’jı (kayak). Rus dilinde Türkçedeki “C” sesi yok, onun yerine peş peşe “Д” ve “Ж” harflerini yazarlar. 

“X” harfi çok belirgin bir nefes gibi, ama içinde hırıltı yok. Onu yutmak olmaz. 

Bazı harf bileşimlerinin okuması:

ЧН [şn] – КОНЕЧНО (kane’şna – tabi ki), СКУЧНО (sku’şna - sıkıcı), ama bütün benzer sözcükler için bu geçerli değil, mesela, “МОЛОЧНЫЙ” (sütlü) sözcüğündeki “çn” olarak okunur.

ЧТ [şt] – “ЧТО” (şto? – ne?) sözcüğündeki ve ondan türemiş sözcüklerde, “НЕЧТО” (ne’çta - tanımadık bir şey) hariç.

СШ, ЗШ [şş] – ВЫСШИЙ (vı’şşıy – (en)yüksek), НИЗШИЙ (ni’şşıy – (en)aşağıdaki).

СЖ, ЗЖ [jj] – СЖАТЬ (jjat’ – kısmak, sıkmak), РАЗЖАТЬ (rajja’t’ – açmak, bırakmak).

СЧ, ЗЧ [ş’ş’] – СЧИТАТЬ (ş’ita’t’ – saymak, zannetmek), СЧАСТЬЕ (ş’as’t’ye - mutluluk).

ГК [hk] – ЛЁГКИЙ (lyo’hkiy) ve ЛЕГКО (lehko’)(hafif, kolay) sözcüklerde  

1. Cinsiyet kategorisi   

Rusçanın Türkçeden en büyük farkı, Rusçada cinsiyet kategorisinin var olduğu. Türk dillerinde konuşanlar için böyle kategori oldukça zor anlaşılıyor: çünkü Türkçede öyle bir şey yok. Bütün sözcükler (canlı varlıkların ya da cansız nesnelerin adları) dişil, eril yada nötr cins olur; buna göre çekinme olduğu zaman ekleri de değişir. Adlar için cinsiyet sürekli bir özellik, sözcük çoğul şeklinde olduğu zaman cinsiyeti değişmiyor. Diğer sözcük türlerinde (sıfat, zamir) her cinsiyet için sözcüğün bir biçimi var (ve buna ek olarak bir biçimi çoğul için var). Bazı sözcükler sadece çoğul şeklinde kullanılıyor. Onların cinsiyeti belirtmek imkansız. Çok az rast gelen adlar genel cins olur; bu demek ki onlar hem kadına hem erkeğe karşı kullanılabilir.

Cinsiyetler sistemi ya da onun kalıntıları bütün Hint-Avrupa dillerinde var; mesela, İngilizcede 3.şahıs zamirin 3 şekli var: He (erkek için), She (kadın için) ve İt (nötr cins için). Arapçada bu sistem çok güçlü.  

Cinsiyetlerin resmi belirtileri (yalın halinde)

Rusçada çoğu sözcüklerin cinsiyeti yalın halindeki şekli bitimi ile kolayca tespit edilebilir. Sadece canlı varlıkları ifade eden sözcükler için cinsiyet kategorisinin fiziksel bir anlamı vardır; diğer kelimeler için cinsiyet – biçimsel bir belirti. 

Dişil belirtisi  – “А”, “Я”, “ЬЯ”, “ИЯ” harfleri ile bitim.  

Örnekler:

КО’ШКА – dişi kedi           СТАТЬЯ’ – makale, yazı                ЖЕНА’ - karı, eş            

ФАМИ’ЛИЯ - soyadı        СЕСТРА’ – kız kardeş         ТУРЦИЯ - Türkiye

ТЁ’ТЯ – teyze ya da hala     РОССИЯ - Rusya

КНИ’ГА – kitap                 ЗЕМЛЯ’ – yer, toprak            

Eril belirtisi – ünsüz veya “Й” ile bitim.  

Örnekler:

КОТ – erkek kedi     СТОЛ - masa                 БРАТ – erkek kardeş       

МУЗЕ’Й - müze       МУЖ – koca                   КРАЙ – diyar, kenar

Canlı erkek varlıkları belirten ama dişil gibi sona eren (yani “A” ve “Я” ile) bir grup eril sözcük var. Mesela, МУЖЧИ’НА – erkek, ДЕ’ДУШКА – dede, ДЯ’ДЯ - amca ya da dayı. Bazı erkek isimleri ve isim kısaltmaları da bu grupta bulunuyor: ВА’НЯ –İvan’ın kısalttırılmışı, НИКИ’ТА. Bu grup sözcükler çekinmede dişil gibi ek alır, ama sıfatlarla, zamirlerle, ortaçlarla filan beraber kullanırken uyum eril tipinde oluyor sıfat filan eril biçimde kullanılıyor.

Nötr cins belirtisi  – “O” ve “E” ile bitim, bunlar hariç bu grupta “МЯ” ve “ИЕ” (“ЬЁ”) bitimlerle karşılaşabilirsiniz.  Örnekler:

   

МО’РЕ – deniz                ЗДА’НИЕ – bina

   

О’ЗЕРО – göl                 ПЛА’МЯ – alev

   

 НЕ’БО – gök                  РУЖЬЁ’ - tüfek

   

И’МЯ - isim                  ВРЕ’МЯ - zaman            

Bu sözcükler hariç nötr cins olan daha birkaç yabancı sözcük var:

   

ИНТЕРВЬЮ - demeç             МЕНЮ - mönü

   

 ЖЮРИ - jüri                            ТАКСИ – taksi   

Bunlar hariç yumuşatma işareti ile biten sözcük grubu var.Bu gruptaki kelimeler ya eril ya da dişil olabilir.Bu grupta eril olan sözcükler: 

I-)“Doğal”, “gerçek” erkekleri ifade eden sözcükler    

   

ГОСТЬ - misafir              ВОДИТЕЛЬ - şoför

   

ЦАРЬ - çar                   КОРОЛЬ - kral

   

УЧИТЕЛЬ – öğretmen           ПИСАТЕЛЬ – yazar

(“-ТЕЛЬ” ekiyle biten bütün sözcükler erildir, ekin anlamı – bir şey yapan, Türkçedeki “-ıcı” gibi) 

II-)ay isimleri

   

ЯНВАРЬ – ocak                ФЕВРАЛЬ – şubat v.s.

Bu grupta kesin dişil olan sözcükler: 

I-)“Doğal” kadınları ifade eden sözcükler

  

МАТЬ – anne                   ДОЧЬ – kız Çocuğu

II-)“-ЗНЬ”, “-СТЬ”, “-СЬ” ekleriyle biten sözcükler

  

 ЖИЗНЬ – yaşam, hayat          НОВОСТЬ - haber

  

ПОДПИСЬ – imza                БОЛЕЗНЬ – hastalık 

Biçimsel olarak bu gruptaki dişil ve eril sözcükleri bir birinden ayırmak imkansız, ancak kullanıma göre, yanındaki sözcüklere göre belli olur. Yukarıda konuştuğumuz olaylar hariç diğer sözcükleri ezberlemek lazım.  

Genel cins sözcükleri çoğunlukla “A” ya da “Я” ile biter:

ЗАДИ’РА, ЗАБИЯ’КА – kavgacı,

ЗАНУ’ДА – sıkıcı bir adam,

ЗАСО’НЯ – uzun uyuyan, uyumayı çok seven,

СИРОТА’ – kimsesiz, öksüz. “СИРОТА” hariç bunlar çok az kullanılmaktadır. 

Rusçada hep çoğul kalan sözcükleri de var:

ШТАНЫ’, БРЮ’КИ – pantolon,

НО’ЖНИЦЫ – makas,

KАНИ’КУЛЫ – tatiller (okulda).

Sonekleri çoğulun ekleri gibi olur (“И”, “Ы”).  

Cinsiyet kategorisi aşağıdaki sözcük türlerinde var:

adlar,

sıfatlar,

zamirler,

sıra sayı sözcükleri ve “bir” sözcüğü,

fiilin geçmiş zamanı,

sıfatfiil, ortaç. Rus dilinde isim ve onu belirten sözcükleri cinsiyet, sayı ve hal olarak bir birine uymak zorunda. Şu anda sadece cinsiyet olarak bazı uyum olaylarına bakalım. Uyum aşağıdaki sözcük türleri arasında olur:

- isim ve sıfat (ortaç),

- isim ve zamir,

- isim ve sıra sayıları,

- isim ve “bir” sayı sözcüğü,

- isim/kişi zamiri ve kısa sıfat/ortaç,

- isim/kişi zamiri ve geçmiş zamanında fiil. 

2. Kişi zamirleri, yalın hali 

Я (ya)- ben;

ТЫ (tı) – sen;

ОН (on), ОНА(ana’), ОНО(ano’) – o;

МЫ (mı) – biz;

ВЫ (vı) – siz;

ОНИ (ani’) – onlar. 

3.şahıs tekilde 3 biçim var: “ОН” eril için, “ОНА” dişil için, “ОНО” nötr cins için. Diğer kişi zamirleri hem kadına hem de erkeğe karşı kullanılabilir. “ВЫ” zamiri ayni zamanda birkaç insan için de, bir insan için de karşı kullanılıyor (Türkçede olduğu gibi saygı göstermek için).  

3. Basit isim cümlesi 

İsim cümlesinde fiil görevini bir isim veya zamir/sıfat yapar. Rusçada böyle cümleler çok basittir. Özne yerine yalın halinde gösterme ya da kişi zamiri gelir (ad da olabilir), fiil yerine yalın halinde ad, sıfat, zamir gelir. “Ben öğrenciyim” tipi cümlede fiil görevini yapan sözcük (“öğrenci”) hiç bir ek almaz  için çoğul eki hariç), ama kişi zamirinin, Türkçeden farklı olarak kullanılması mecburen. Çünkü zamir olmasa, kimin öğrenci olduğu hiç belli olmayacak. Çoğul zamirleri (“МЫ”, “ВЫ”, “ОНИ”)yanında isim de çoğul oluyor. 

Örnek:Я СТУДЕ’НТ. Ben öğrenciyim.Я РАБОЧИЙ. Ben işçiyim.МЫ СТУДЕНТЫ.  Biz öğrenciyiz.ОНИ СТУДЕНТЫ. Onlar öğrencidirler. 

1, 2, 3.şahıs tekil kullanırken bahsettiğiniz kişinin erkek veya kadın olduğunu belirtmek ve ilgili sözcük biçimleri kullanmak önemli.  

Örnek:ОН СТУДЕНТ. O (erkek) öğrencidir.ОНА СТУДЕ’НТКА. O (kız) öğrencidir.Я СТУДЕНТ. Ben öğrenciyim (erkek söylüyor).ТЫ СТУДЕНТКА. Sen öğrencisin (kadına söyleniyor). 

Meslek isimleri. Bazı meslek isimlerinde hem eril, hem dişil şekli oluyor. Burada problem yok. Mesela: “ПЕРЕВОДЧИК”(erkek) ve “ПЕРЕВОДЧИЦА” (kadın) - tercüman; “ПОЭТ”(erkek) ve “ПОЭТЕССА”(kadın) - şair. Bazı meslek isimlerinin dişil ya da eril şekli yoktur, çünkü eskiden beri erkekler (kadınlar) bu işi yapmıyordu. Mesela: “ВРАЧ” – doktor (sadece eril şekli), “ШВЕЯ” – terzi, tekstil işçisi dişil şekli). Ama dişil biçimi olmayan meslek adları daha fazla.İsim cümlesinde kadına karşı böyle bir meslek adı kullanırken o her zaman eril kalıyor, onu belirten sözcükler de (sıfat, iyelik zamiri filan) eril kullanılır, ama karşısındaki kişi zamiri (veya geçmiş zamanında fiil) dişil olur.  

Örnek:ОН ВРАЧ. O (erkek) doktor.ОНА ВРАЧ. O (kadın) doktor.ОНА ПО’ВАР. O (kadın) aşçıdır.ОНА УЧИ’ТЕЛЬНИЦА. O (kadın) öğretmen.

ОН ХОРОШИЙ ВРАЧ. – O iyi bir doktor.(sıfat eril şekilde)

ОНА ХОРОШИЙ ВРАЧ. – O iyi bir doktor.(sıfat eril şekilde, ama kişi zamiri dişil, doktorun kadın olduğunu gösteriyor)

ВРАЧ ПРИШЕЛ. – Doktor geldi.(isim de, fiil de erildir)

ВРАЧ ПРИШЛА. – Doktor geldi.(meslek adı erildir, ama fiil dişil şekilde ve gelenin kadın olduğunu belirtiyor)   

  4. Soru cümlesi   

Rusçada soru sormak için bir soru edatı yok. Cümle aynı, olumlu şekilde olduğu gibi kalıyor, yazıda sonuna mecbur olarak soru işareti gelir, telaffuzda soru olduğu ses tonu değişmesiyle anlaşılır (cümlenin sonunda ses yükselir ve hemen düşer).  

Örnek:ОН ПОВАР? O aşçı mı?ТЫ СТУДЕНТ? Sen öğrenci misin? (erkeğe soru)ТЫ СТУДЕНТКА? Sen öğrenci misin? (kadına soru)ДА, Я СТУДЕНТ. Evet, ben öğrenciyim. (erkeğin cevabı)ДА, Я СТУДЕНТКА. Evet, ben öğrenciyim. (kadının cevabı) 

5. Olumsuz cümle

Olumsuz biçimi, sözcüğün önüne “НЕ” (“değil”) edatının gelmesiyle oluşur, başka hiç bir sözcük değişmez. Edat vurgusuzdur, “ni” olarak okunur. Fiil, sıfat, ad filan için edat aynı. 

Örnek:Я СТУДЕНТ. - Ben öğrenciyim.Я НЕ СТУДЕНТ. – Ben öğrenci değilim.ВЫ НЕ СТУДЕНТ? – Öğrenci değil misiniz?  

6. “ЭТО” işaret zamiri ile cümleler   

“Bu” anlamını taşıyan zamir “bu masadır” tipindeki cümlelerde kullanılır. Rusçada gösterme durumunda “o” gibi zamirler kullanılmaz. Bir şeyin konuşandan uzak ya da yakın olduğunu göstermek gerekiyorsa, “ТАМ” (orada) ve “ЗДЕСЬ” (burada) sözcükleri var. Bu tip cümlede ne zamire ne adlara bir ek gelir. Ad tekil veya çoğul kullanılabilir.  

Örnekler:ЭТО СТОЛ. Bu masadır.ЭТО Я. Bu benim. ЭТО АХМЕД. Bu Ahmet.ЭТО МАГАЗИН. Bu mağaza (bakkal, dükkan).ЭТО КОШКА. Bu kedi.ЭТО КОШКИ. Bu kediler.ЭТО КОМНАТА. ЗДЕСЬ СТОЛ, ТАМ КРОВАТЬ. Bu oda. Burada masa, orda karyola (var).

 7. Soru zamirleri

Yukarıdaki iki tip cümle soru zamirleriyle kullanmak mümkün. Rusçada onlar çok çeşitli, biz şimdi ancak birkaç tane kullanmaya bakarız.

КТО? – Kim?ЧТО? – Ne?КАК? – Nasıl?ГДЕ? – Nerede?КУДА’? –Nereye?ОТКУ’ДА? – Nereden?ПОЧЕМУ’? – Neden?  

Örnek:КТО ЭТО?/ЭТО КТО? – Bu kimdir?ЧТО ЭТО (ТАКО’Е)? – Bu nedir? ГДЕ ПРЕПОДАВА’ТЕЛЬ? – Öğretmen nerde?ТЫ (СЕЙЧА’С) ГДЕ? – Sen (şimdi) nerdesin?