Rusca sözcük ögeleri ve isimler (1)

ЧАСТИ РЕЧИ - SÖZCÜK ÖĞELERİ

Rusçada on değişik dilbilgisi öğesi vardır.  Rusça sözcüklerin her biri bu on öğeden birine aittir. Ancak, değişik anlam ve kullanışı olan bir sözcük bu öğelerden birden fazlasına girebilir.  Bu bakımdan, önden ve sondan eklemeli çekimli bir dil olan Rusçada birçok sözcük için on gruptan yalnızca şu gruba aittir demek mümkün değildir.  Ancak anlam ve biçim olarak kullanılışına bakarak hangi gruba bağlı olduğunu söylenebilir.  Aynı sözcük başka bir anlamda kullanışıyla diğer bir grup içinde yer alabilir.

Örneğin: рýсский sözcüğü:

  “Rus, Rus erkeği”        isim

  “Rus- (s)i”                   sıfat

  “Rusya-(s)i”                 sıfat

Bu sözcüğün hem İSİM hem de SIFAT olarak kullanıldığını görüyorsunuz.  Rusça eklerle türetilen çekimli ve hecelerde değişken vurgu yapısına sahip olduğundan yazılışı aynı, yani aynı harflerle yazılan bazı sözcükler farklı anlamlara da gelmektedir.

Örneğin:

              стоEт (staAt)              “o ayakta duruyor”

              стóит (stóit)               “eder, değer”

   ужé (ujé)                               “artık”

   ýже (újı)                     “daha dar”

Bu sözcüklerin yazılışı aynı olduğu halde, vurgunun değişik heceye düşmesi nedeniyle farklı anlamlara gelmektedirler.  Birçok sözcük için de durum aynıdır.  Bu bakımdan, bir sözcüğü öğrenirken onun anlamlarını ve bu anlamda hangi grupta olduğunu da öğrenmek gerekir.

Sözünü ettiğimiz on adet dilbilgisel öğe şunlardır.  Parantez içinde verilen örnek sözcüklerden bazılarının yukarıda sözünü ettiğimiz gibi birden fazla grup içinde olabileceğini hatırdan çıkartmayınız.

1. ИМЯ СУЩЕСТВИТЕЛЬНОЕ - İSİMLER

   (брат, дом, РоссEя, Лéна)

2. ИМЯ ПРИЛАГАТЕЛЬНОЕ - SIFATLAR

   (нóвый, красEвый, хорóший, сEний)

3. ИМЯ ЧИСЛИТЕЛЬНОЕ - SAYILAR

   (одEн, три, пéрвый, вторóй, двóе, трóе)

4. МЕСТОИМЕНИЯ - ZAMİRLER

   (я, мы, онE, мой, наш, кто)

5. ГЛАГОЛ - FİİLLER

   (говорEть, дýмать, занимáться)

6. НАРЕЧИЕ - ZARFLAR

   (сегóдня, сюдá. отсIда, красEво, как)

7. ПРЕДЛОГ - EDATLAR

   (на, за, по, от, у, мéжду)

8. СОЮЗ - BAĞLAÇLAR

   (а, но, что, кудá, потомý что)

9. ЧАСТИЦЫ - ANLAMSIZ SÖZCÜKLER

   (ведь, же, ли, рáзве, бы)

10. МЕЖДОМЕТИЯ - ÜNLEMLER

   (ах!, ой!, увG!)

ИМЕНА СУЩЕСТВИТЕЛЬНЫЕ - İSİMLER

ismin tanımı

категóрии имён - isimlerin türleri                                                                               

cins isimler                                                                                                                            

özel isimler                                                                                                                            

soyut isimler                                                                                                                          

topluluk isimleri                                                                                                          

birleşik isimler

Varlıklara ad olan sözcüklere isim denir.  İsimler, insan, hayvan, bitki, eşya ve soyut kavramları adlandıran sözcüklerdir.
дом (ev)	нарóд (halk)
шкóла (okul)	экипáж (ekip, grup)
словáрь (sözlük)	толпá (kalabalık)
студéнт (öğrenci)	человéчество (insanlık)
кóшка (kedi)	молодёжь (gençlik)
РоссEя (Rusya)	здорóвье (sağlık)
Москвá (Moskova)	белизнá (beyazlık)
Стамбýл (İstanbul)	красотá (güzellik)
Тýрция (Türkiye)	дух (ruh)
ЗемлH (Dünya)	смéлость (cesaret)
Сергéй (Sergey)	рáдость (sevinç)
Yukarıda sıralanan sözcükler birer isimdirler.  Bunlar tanımda belirttiğimiz somut ve soyut nesneleri adlandırmaktadırlar.

КАТЕГОРИИ ИМЁН - İSİMLERİN TÜRLERİ

Rusçada isimler genel olarak Türkçede olduğu gibidirler.  Bunların türleri ve özelliklerini sırayla görelim. 

Rusçada isimler aşağıda gördüğümüz dört gruptan birine girerler. 

1.   Cins isimler

2.   Özel isimler

3.   Soyut isimler

4.   Topluluk isimleri

Bu grupları teker teker ele alıp Türkçe karşılıkları ile inceleyelim. 

1.   CİNS İSİMLER

Türkçedeki; “ağaç, ev, masa, kedi, elma, su” gibi sözcükler bu tip isimlerdir.  Bunlar gösterdikleri varlıkların tümüne aittir.  Örneğin, “ağaç” sözcüğü tüm ağaç cinslerinin ortak ismidir.  Öğrenci sözcüğü tüm öğrenciler için kullanılan bir isimdir.  Bu isimlerin Rusça karşılıkları da şunlardır:

дéрево (ağaç)	кóшка (kedi)
дом (ev)	Hблоко (elma)
стол (masa)	водá (su)

sözcükleri isimlendirdikleri türün hepsine isim olan ve hepsi tarafından paylaşılan isimlerdir. Bunlar birer CİNS İSİM’dir.

2.   ÖZEL İSİMLER

Yukarıda gördüğümüz ve bir türün hepsine ait olan isimlere karşın, sadece bir tek şeye ait olan ve yalnız onu belirten isimler vardır.  Bunlara ÖZEL İSİM denir.  Çoğunlukta şahıs ve yer isimleri bu türde sayılırlar. 

              Ивáн (İvan)                                 РоссEя (Rusya)

              Ахмéт (Ahmet)                           Тýрция (Türkiye)

              Москвá (Moskova)                      Амéрика (Amerika)

              Стамбýл (İstanbul)                      ПарEж (Paris)

              ГосподEн Петрóв (Bay Petrov)

Özel isimlerin baş harfleri her zaman büyük harfle yazılır.

3.   SOYUT İSİMLER

Elle tutulup gözle görülen ve yukarıda gördüğümüz tür isimlerle isimlendirilen varlıklardan başka, birer kavram, nitelik, durum gösteren isimler vardır ki bunlar SOYUT İSİMLER türünü oluştururlar.

              страх (korku)                           красотá (güzellik)

              добротá (iyilik, iyi kalplilik)       счáстье (mutluluk)

              дух (ruh)                                  надéжда (ümit)

              вéра (inanç)                             рáдость (mutluluk, sevinç)

4.   TOPLULUK İSİMLERİ

Aynı cinsten birçok varlığı topluca adlandıran, onları bir bütün olarak belirten sözcüklere TOPLULUK İSİMLERİ denir.

              лес (orman)                              молодёжь (gençlik)

              толпá (kalabalık)                      человéчество (insanlık)

              экипáж (ekip, grup)                  студéнчество (öğrencilik)

              семьH (aile)

СЛОЖНЫЕ ИМЕНА СУЩЕСТВИТЕЛЬНЫЕ - BİLEŞİK İSİMLER

Genel olarak dört grupta topladığımız yukarıda isimler, çoğunlukla bir fiil kökü ile birleşerek BİLEŞİK İSİMLER’i meydana getirirler.

сам (kendi, kendisi)

варEть (pişirmek, kaynatmak)

сам-о-вáр (semaver)

пар (buhar)

ходEть (gitmek)

пар-о-хóд (buharlı gemi)

Yukarıdaki örneklerde görüldüğü gibi, ismin kendisi, fiilin kökü ve okutma seslisi “o”‘nun birleşiminden bütünüyle farklı yazılış ve anlamı olan yeni BİLEŞİK İSİM oluşmaktadır.  Bu tip sözcüklere Rusçada sıkça rastlamak mümkündür.

ИМЯ СУЩЕСТВИТЕЛЬНОЕ – İSİM

род имён существEтельных - isimlerin cinsiyeti                                                       

мужскóй род (м.р.) - eril cins                                                                                    

жéнский род (ж.р.) - dişil cins                                                                                  

срéдний род (ср.р.) – nötr cins                                                                                 

UYGULAMA – 1                                                                                                                    

UYGULAMA – 2                                                                                                                    

UYGULAMA – 3                                                                                                                    

meslek bildiren sözcükler                                                                                                       

sözcük bünyesinde sessiz harf değişmesi                                                                    

UYGULAMA – 4                                                                                                                    

бéглые глáсные бýквы - kaçak sesliler                                                                   

слóжные словá - birleşik sözcükler

Rusçada isimler cinsiyete göre birbirinden ayrılır, sayı ve cinsiyete göre çekilir.  Rusça isimlerde hem cinsiyet hem de hallere göre çekim ekleri mevcuttur.

РОД ИМЁН СУЩЕСТВИТЕЛЬНЫХ - İSİMLERİN CİNSİYETİ

Rusçadaki isimler:

мужскóй род (м.р.) - eril cins

жéнский род (ж.р.) - dişil cins

срéдний род (ср. р.) – nötr cins

olmak üzere üç cinse ayrılır.  İsimlerin cinsiyeti son harflerine göre tayin edilir.  Ancak canlı insan ve hayvan isimlerinin cinsiyeti, onların gerçek fiziki cinsiyetlerine göre tayin edilir. 

Sıfatların, Sahiplik Zamirleri‘nin bir kısmının, Sıra Sayıları’nın ve fiillerin GEÇMİŞ ZAMAN son takıları isimlerin ait olduğu cinsiyete göre değişir. 

Örneğin:

мужскóй род	жéнский род	срéдний род
нóвый дом	нóвая кнEга	нóвое пальтó
мой стол	моH машEна	моё письмó
вторóй урóк	вторáя рýчка	вторóе дéрево
ушёл брат	ушлá сестрá	ушлó дитH

Sonu hangi harfle biterse bitsin:

              отéц/пáпа (baba)                     сын (erkek çocuğu)

              брат (erkek kardeş)                  пáрень (delikanlı)

              друг (erkek arkadaş)                 дéдушка (dede)

              Iноша (genç adam)                   дHдя (dayı, amca)

              мужчEна (erkek)

sözcükleri ERİL CİNS’tir.

Yine son harflerine bakılmaksızın, dişil cins varlıklara ait olan şu isimler de DİŞİL CİNS’tirler.

              студéнтка (bayan öğrenci)        мáма (anne)

              сестрá (kız kardeş)                  дочь (kız çocuğu)

              дéвушка (kız)                          учEтельница (bayan öğretmen)

Rus erkek ve kadın isimlerinin son harfleri farklı olabilmektedir.  Şahsın fiziki cinsiyetine göre isimlerin tam ve kısa şekillerinin cinsiyeti tayin edilir.

              мужскóй род                          жéнский род

              Ивáнович                               Ивáновна

              ВалентEн/Вáля                       ВалентEна/Вáля

              Алексáндр/Сáша                    Алексáндра/Сáша

              Ахмéт                                     Айшé

              Мустафá                                 Айсýн

              АлE                                         ФилEз

Canlı varlık isimlerinden (bitki isimleri cansız nesneler gibidir) kuraldışı olanlar hariç bütün varlıkların isimlerinin cinsiyeti aşağıdaki tabloya göre tayin edilir.

son takısına göre isimlerin cinsiyet tablosu

род - cins	1. grup	2. grup	3. grup
мужскóй род (м.р.) eril cins	sonu - sessiz harf стол студéнт	sonu – й         - ий музéй, герóй санатóрий	sonu - ь день учEтель
жéнский род (ж.р.) dişil cins	sonu - а harfi кнEга студéнтка	sonu – я         - ия         - ья дерéвня áрмия, семьH	sonu - ь ночь мать
срéдний род (ср.р.) nötr cins	sonu - о harfi окнó	sonu – е         - ие         - ьё пóле, здáние бeльё	sonu - мя Eмя Врéмя

ERİL ve DİŞİL isimler bölümüne canlılara ait isimlerden de birer örnek dahil edilmiştir.  Bu tablodaki son harflerle biten isimler; YALIN HAL TEKİL, diğer bir deyişle sözlük şekilleridir.  Bazı sözcüklerin son iki harfinin yazılmasının nedeni bunlar ismin hallerine göre farklı takı aldıkları içindir (врéмя, Eмя).

Yukarıdaki tabloya uygun olarak, sırasıyla her cinse dahil isim gruplarından örnekler görelim.

1.   МУЖСКОЙ РОД (м.р.) - ERİL CİNS

А. Sonu sessiz harf ile biten isimler: KISA İY (й) harfi hariç olmak üzere diğer 20 adet sessiz harf ile biten bütün isimler ERİL CİNS olur.

           дом (ev)                                   студéнт (üniversite öğrencisi)

           мост (köprü)                             педагóг (pedagog)

           порт (liman)                             мáльчик (çocuk)

           гóрод (şehir)                            Ивáн (İvan)

           пол (döşeme)                           врач (doktor)

           потолóк (tavan)                        автóбус (otobüs)

              лук (soğan)

B.  Sonu KISA İY (й) ile biten bütün isimler ile sıfat formundaki bazı sözcükle de

ERİL CİNS olmaktadır.

              музéй (müze)                           герóй (kahraman)

              чай (çay)                                 Сергéй (Sergey)

              сарáй (depo)                            Николáй (Nikolay)

              край (kenar)                             санатóрий (sanatoryum)

              бой (savaş)                              май (mayıs)

Hem isim hem de sıfat olarak kullanılan bazıları şunlardır.

              рýсский (Rus erkeği)

              рабóчий (erkek işçi)

              учёный (bilim adamı)

C.  Sonu YUMUŞAK İŞARET (ь) ile biten isimlerin bir kısmı ERİL CİNS olmaktadır.  Sonu bu işaret ile biten isimleri aşağıdaki gibi birçok grupta verebiliriz.

(1) Bu işaret (ь) ile biten bütün ay isimleri.

     янвáрь (ocak)                             

     феврáль (şubat)                          сентHбрь (eylül)

     апрéль (nisan)                             октHбрь (ekim)

     иIнь (haziran)                                ноHбрь (kasım)

     иIль (temmuz)                              декáбрь (aralık)

Sonu -тель ve -арь sonekleri ile biten meslek adları.

     писáтель (yazar)                          пáхарь (çiftçi)

     читáтель (okuyucu)                      учEтель (öğretmen)

     библиотéкарь (kütüphaneci)        тóкарь (tornacı)

(2) Nerede kullanılırsa kullanılsın aşağıdaki isimler her zaman ERİL CİNS’tirler.

     автомобEль (otomobil)                 день (gün)

     бинóкль (dürbün)                          дождь (yağmur)

     гóспиталь (hastane)                     кáмень (taş)

     картóфель (patates)                    роHль (piyano)

     кáшель (öksürük)                         рубль (ruble)

     корáбль (gemi)                            руль (direksiyon)

     Кремль (Kremlin)                          стиль (stil)

     лáгерь (kamp)                              туннéль (tünel)

     монастGрь (manastır)                   ýголь (kömür)

     нуль/ноль (sıfır)                           ýровень (seviye)

     огóнь (ateş)                                  штáмпель (ıstampa)

     пóлдень (öğleden sonra)               ячмéнь (çavdar)

     портфéль (el çantası)

(3) İstisna olarak кóфе (kahve) sözcüğü ERİL CİNS’tir.

2.   ЖЕНСКИЙ РОД (ж.р.) - DİŞİL CİNS

Bu cinse de dahil üç cins isim grubu vardır. 

A.  Sonu -а ile biten isimler.

              картEна (resim, tablo)              странá (ülke)

              кáрта (harita)                           рóдина (vatan)

          лáмпа (lamba)                         сестрá (kız kardeş)

              лунá (ay)                                 подрýга (kız arkadaş)

              пáрта (okul sırası)                    дéвушка (yetişkin kız)

              дорóга (yol)                             жéнщина (kadın)

Sonu -а ile biten bir grup isim ERKEK CİNS canlı varlıklara ait olduğundan ERİL CİNS’tirler.

               папа (baba)

              мýжчина (erkek adam)

              старшинá (başçavuş)

              Iноша (genç adam)

              дéдушка (dede)

B. Sonu -я (-ия, -ья) harfi ile biten isimler DİŞİL CİNS’tirler.

              дерéвня (köy)                         Англия (İngiltere)

              землH (toprak)                         РоссEя (Rusya)

              недéля (hafta)                         Тýрция (Türkiye)

              фамEлия (soyadı)                    Япóния (Japonya)

              мóлния (şimşek)

C.  Sonu YUMUŞAK İŞARET (ь) ile biten isimlerin bir kısmı da DİŞİL CİNS’tir.

Bu tür isimleri birkaç alt başlık halinde öğreneceksiniz.

(1) -ость ve-есть sonekleri ile biten adlar her zaman DİŞİL CİNS’tirler.

              стáрость (yaşlılık)

              мóлодость (gençlik)

              нóвость (haber)

              рáдость (sevinç)

              незавEсимость (bağımsızlık)

              вéрность (sadakat)

              свéжесть (tazelik)

              тHжесть (ağırlık)

(2) Sonu -знь -сть -сь -вь -бь -пь sonekleri ile biten isimler her zaman DİŞİL CİNS’tir.

              болéзнь (hastalık)                   моркóвь (havuç)

              весть (haber)                           óбувь (ayakkabı)

              грусть (üzüntü)                        пóдпись (imza)

              жизнь (hayat)                          цепь (zincir)

              кровь (kan)                             часть (parça, bölüm)

              любóвь (aşk, sevgi)                 честь (şeref)

(3) Aşağıdaki isimler de her zaman DİŞİL CİNS’tirler.

              боль (ağrı)                               лень (tembellik)

              гáвань (liman)                         медáль (madalya)

              гEбель (ölüm)                          медь (bakır)

              грудь (göğüs)                           метéль (kar fırtınası)

              грязь (kir)                                мысль (fikir, düşünce)

              даль (mesafe)                          нефть (petrol)

              дверь (kapı)                            óсень (sonbahar)

              ель (çam)                                óчередь (sıra)

              кровáть (karyola)                     пáмять (hatıra)

              ладóнь (el ayası)                     печáль (üzüntü)

              пыль (toz)                               плóщадь (meydan)

              роль (rol)                                 постéль (yatak)

              ртуть (civa)                              сеть (ağ)

              связь (irtibat)                           тень (gölge)

              скáтерть (masa örtüsü)            тетрáдь (defter)

              смерть (ölüm)                          чéтверть (çeyrek)

              соль (tuz)                                цель (amaç, hedef)

              сталь (çelik)                            шинéль (kaput)

              стéпень (derece)

Yukarıdaki hem ERİL hem de DİŞİL olarak sıralananlar da dahil olmak üzere YUMUŞAK İŞARET (ь)  ile biten bütün isimlerin cinsiyetini, sözlüklerde karşılarında bulunan “м”(мужскóй)ve “ж”(жéнский) harflerinden anlaşılır.  Yukarıda özel olarak belirtilenlerin dışındaki isimleri ezberleyerek öğrenmelisiniz.  Kitaplardaki cümlelerde bu isimlerin önüne gelen isim soylu sözcükler olan SIFAT, SIRA SAYISI, SAHİPLİK ZAMİRLERİ’nin aldığı takılardan ismin cinsiyetini teşhis etmek mümkündür.

Rusçada her zaman yumuşak sessiz ч ve щ ‘den sonra bazı sözcüklerde (ь) kullanılması bu isimlerin cinsiyetini belirleme amacıyla kullanılır.

              ночь (gece)                             вещь (eşya)

3.   СРЕДНИЙ РОД (ср.д.) - NÖTR CİNS

Bu cins isimler de üç grupta toplanırlar.

A.  Sonu -о ile biten isimler.

              окнó (pencere)                         зéркало (ayna)

              слóво (sözcük)                        ýтро (sabah)

              мéсто (yer)                              перó (divit kalem)

              дéрево (ağaç)                         лéто (yaz)

              нéбо (gökyüzü)                        письмó (mektup)

B.  Sonu -е (-ье, -ие) ile biten isimler NÖTR CİNS’tirler.

              мóре (deniz)                            ружьё (silah)

              пóле (tarla)                              бельё (çamaşır)

              здáние (bina)                           плáтье (kadın elbisesi)

              знáние (bilgi)

C.  Sonu -мя ile biten az sayıdaki isim NÖTR CİNS’tir.

              Eмя (isim, ad)                           плáмя (alev)

              врéмя (zaman)                        тéмя (kafanın tepesi)

              знáмя (sancak)                        брéмя (yük, külfet)

              сéмя (tohum, tane)                   вGмя (hayvan memesi)

              плéмя (kabile, boy)

D.  Karışık takılı ve çekim eki almadan kullanılan yabancı kökenli isimler.

Bu cins isimlerin son takıları о, е, ю, и, а, у harflerinden birisi olabilmektedir.  Aşağıdaki isimlerin hepsi NÖTR CİNS’tirler.

              пальтó (palto)                          жюрE (jüri)

              метрó (metro)                          парE (bahis)

              кинó (sinema)                          бюрó (büro)

              кафé (kafeterya)                      шоссé (şose yol)

              интервьI (görüşme)

Benzer şekilde yine yabancı dillerden Rusçaya geçmiş olan bazı isimler de ERİL CİNS’dir.

              кенгурý (kanguru)

              шимпанзé (şempanze)

              атташé (ataşe)

              кóфе (kahve)

UYGULAMA - 1: Aşağıda karışık olarak verilen isimler ERİL (м.р.), DİŞİL (ж.р.) ve NÖTR (ср.р.)CİNS olarak üç sütün halinde sıralamasını inceleyiniz.

кнEга, окнó, доскá, дом, погóда, пóле, лес, óзеро, мóре. квартEра. вагóн, автóбус, день, ночь, лáмпа, Eмя, дéрево, соснá, учEтель, тóкарь, нóвость, метрó.

мужскóй род	жéнский род	срéдний род
дом	кнEга	окнó
лес	доскá	пóле
вагóн	погóда	мóре
автóбус	ночь	óзеро
день	лáмпа	дéрево
учEтель	соснá	Eмя
тóкарь	квартEра	метрó

UYGULAMA - 2: Bu basit cümlelerde yer alan isimlerin cinsiyetlerini belirleyiniz.

1.   Я тýрок.

2.   Айшé - турчáнка.

3.   ОнE решEли пойтE в лес.

4.   Это моH кнEга.

5.   Это егó словáрь.

6.   Какóе высóкое дéрево!

7.   Там нахóдится нóвая стáнция.

8.   Чéрез дорóгу мы пошлE в лес.

9.   Какáя тёплая ночь!

10. Чья Lто шáпка?

11. В гóрод я éду на метрó.

12. Сегóдня хорóшая погóда.

13. Я пью крéпкий кóфе.

14. Вот нóвое жюрE.

15. Это моё стáрое пальтó.

16. На столé лежEт плáтье.

17. Где стоEт стóрож?

18. Это нóвое здáние - нáша шкóла.

19. Мáльчик взял ключ и открGл дверь.

20. Мы провелE вмéсте тóлько одEн час.

21. Он пьёт кóфе в кафé.

22. Эта дéвушка - сестрá Ивáна.

23. Как вáша фамEлия?

24. Весь день я учEл рýсский язGк.

25. Это интерéсный музéй.

UYGULAMA - 3: Yumuşak işaret (ь) ile biten isimlerin birlikte kullandıkları bağlı sözcüklerin takılarından hareketle cinslerini belirleyiniz.

1.    Утром шёл дождь.

2.    Какóй жáркий пóлдень!

3.    Это крáсная плóщадь.

4.    Ужé былá вторáя ночь.

5.    Чья Lто тетрáдь?

6.    Мой словáрь лежEт в шкафý.

7.    Это наш нóвый учEтель.

8.    Он хорóший тóкарь.

9.    У негó интерéсная жизнь.

10. У неё началсH кáшель.

СЛОВА, ОБОЗНАЧАЮЩИЕ ПРОФЕССИИ - MESLEK BİLDİREN SÖZCÜKLER

Meslek bildiren sözcükler hem ERİL hem de DİŞİL olarak kullanılır.

1. Meslek ve ihtisas bildiren sözcükler son takıları yönünden genel olarak ERİL CİNS’tirler.

              врач (doktor)

              педагóг (pedagog)

              доцéнт (doçent)

              судьH (hakim)

              секретáрь (sekreter)

              мехáник (teknisyen)

              тóкарь (tornacı)

Bu sözcükler modern Rusçada bayanlar için de kullanılırlar.  Bir şahsın adının cinsiyetine göre isim soylu sözcük eklenir.

Эта дéвушка - хорóший педагóг.

Егó сестрá - прекрáсный секретáрь.

Эта жéнщина - наш судьH.

Эта красEвая жéнщина - наш врач.

Где секретáрь? - Секретáрь вGшла из бюрó.

2. Bazı “ortak özellik” taşıyan isimler şimdiye kadar hem ERİL hem de DİŞİL olarak kullanılır. Bunların sonu -а veya -я ile biterler.

              сиротá (yetim, öksüz)

              калéка (sakat, özürlü)

              ýмница (akıllı)

              разEня (mıymıntı)

Эта дéвочка - крýглая сиротá.            Bu kız öksüz.

Какáя онá ýмница!                               Ne akıllı biri!

ЧЕРЕДОВАНИЕ СОГЛАСНЫХ В КОРНЯХ СЛОВ - SÖZCÜK BÜNYESİNDE SESSİZ HARF DEĞİŞMESİ

Rusça sözcüklerin bir kısmının sözlükte bulunan yalın şekilleri çekime uğradıklarında bünyelerinde SESSİZ HARF DEĞİŞMESİ yaparlar.  Bu değişim; bire bir farklı harflerin değişimi, tek harfin ikili harf grubu ile değişimi ve bir harf ilavesi şeklinde meydana gelir. 

İsimlerin çoğullarını görmeden önce bunların belli başlı olanlarının bilinmesinde büyük yarar vardır.

з > ж

              нEзкий (alçak) ® нEже (daha alçak)

              ýзкий (dar) ® ýже (daha dar)

              рéзать (kesmek) ® рéжу, рéжешь... (kesiyorum, kesiyorsun...)

              возEть (taşımak) ® вожý, вóзишь... (taşıyorum, taşıyorsun...)

г > ж

              дорогóй (değerli) ® дорóже (daha değerli)

              ногá (ayak) ® нóжка (küçük ayak)

г > ж > з

              друг (arkadaş) ® дрýжный (arkadaş-sı)

                                          друзьH (arkadaşlar)

д > ж

              молодóй (genç) ® молóже (daha genç)

              сидéть (oturmak) ® сижý (oturuyorum...)

д > ж

              ходEть (yürümek) ® хождéние (yürüyüş)

с > ш

              писáть (yazmak) ® пишý, пEшешь... (yazıyorum, yazıyorsun...)

              высóкий (yüksek) ® вGше (daha yüksek)

х > ш

              ýхо (kulak) ® ýши (kulaklar)

              сухóй (kuru) ® сýше (daha kuru)

              страх (korku) ® стрáшный (korkunç)

к > ч

              крéпкий (kuvvetli) ® крéпче (daha kuvvetli)

              востóк (doğu) ® востóчный (doğu ilgili, doğu(s)u)

              плáкать (ağlamak) ® плáчу, плáчешь... (ağlıyorum, ağlıyorsun...)

т > ч

              хотéть (istemek) ® хочý, хóчешь... (istiyorum, istiyorsun...)

              крутóй (dik/sarp) ® крýче (daha dik/sarp)

ц > ч

              лицó (yüz) ® лEчный (kişisel, şahsi)

т > щ

              прекратEть (durdurmak) ® прекращý... (durduruyorum...)

ст > щ

              простóй (basit) ® прóще (daha basit)

ск > щ

              искáть (aramak) ® ищý... (arıyorum...)

б > бл

              любEть (sevmek) ® люблI... (seviyorum...)

в > вл

              готóвить (hazırlamak) ® готóвлю... (hazırlıyorum...)

              ловEть (avlamak) ® ловлI... (avlıyorum...)

п > пл

              терпéть (sabretmek) ® терплI... (sabrediyorum...)

м > мл

              кормEть (beslemek) ® кормлI... (besliyorum...)

ф > фл

              графEть (çizmek) ® графлI... (çiziyorum...)

UYGULAMA - 4: Bu sözcüklerin sonunda oluşan sessiz harf değişimini inceleyiniz.

1.   просEть - прошý

2.   вEдеть - вEжу

3.   фáбрика - фабрEчный

4.   могý - мóжешь

5.   столEца - столEчный

6.   крик - кричáть

7.   рыбáк - рыбáчить

8.   дорóга - дорóжка

9.   стрóгий - стрóже

10. отéц - отéческий

11. старýха - старýшка

12. лизáть - лижý

13. носEть - ношý

14. хотéть - хочý

15. светEть - свечý - свечá - освещáть

16. похEтить - похEщу

17. молодóй - молóже

18. родEть - рожý

19. тóлстый - тóлще

20. густóй - гýще

21. оскорбEть - оскорблI

22. дешёвый - дешéвле

23. ломEть - ломлI

24. трéскаться - трéщина - треск - трещáть

25. топEть - топлI

БЕГЛЫЕ ГЛАСНЫЕ БУКВЫ -  KAÇAK SESLİLER

Sözcükler kural gereği çekime uğradıklarında bazılarının okunuşunda ortaya çıkacak okuma zorluğunu gidermek üzere sözcüğün son hecesine “о” veya “е” seslerinden biri dahil olur ya da bu iki harften hangisi mevcutsa o sözcüğün bünyesinden düşer.  Çünkü sözcüğün okunuşundaki zorluğu gideren bir sesli harf eklenmiştir.  Sert sessizlerin arasına “о” yumuşak sessizlerin arasına da “е” ilave olunur. 

              отéц ® отцG (baba - babalar)

                            дом отцá (babanın evi)

              америкáнец ® америкáнцы (Amerikalı - Amerikalı)

                                        словáрь америкáнца (Amerikalı’nın sözlüğü)

              день ® дни (gün - günler)

                            конéц дня (günün sonu)

              длEнный ® длEнен (uzun - uzundur)

              свобóдный ® свобóден (serbest - serbesttir)

Dikkat edilirse ilk üç sözcükte “е” kaçak seslisi düşerken, son iki sözcükte yine aynı harf ilave edilmektedir.

              корóткий ® кóроток (kısa - kısadır)

              ýзкий ® ýзок (dar - dardır)

              кусóк ® кускE (parça - parçalar)

              кружóк ® кружкE (dernek - dernekler)

              пирожóк ® пирожкE (börek - börekler)

Yukarıdaki örnek isimlerde ise; ikisinde “о” ilave olurken, üçünncü düşmektedir.

СЛОЖНЫЕ СЛОВА - BİLEŞİK SÖZCÜKLER

İkiden fazla sözcüğün ya parçalı kısaltması ya da ilk hecelerinden yeni ve değişik anlamlı sözcükler elde edilir.  Bu tür sözcüklerin bünyesinde de KAÇAK SESLİLER (о, е) yer alır.

пар (buhar)

ходEть (gitmek)

пар - о - ход ® парохóд (buharla giden gemi)

пять (beş)

лет (yılın -İN HALİ çoğul şekli)

пят - и - летка ® пятилéтка (beş yıllık plan)

трёх (три‘nin çekimli şekli)

этаж (kat)

трёхэтáжный (üç katlı)

сам (kendi)

крEтика (kritik)

сам - о - критика ® самокрEтика (öz eleştiri)

чёрный (siyah)

землH (toprak, yer)

черн - о - зём ® чернозём (siyah toprak)

Bazı sözcüklerde KAÇAK ÜNLÜ (о, е) ilavesi ya da düşmesi olmaz, sözcüklerin ilk heceleri birleştirilerek yeni sözcükler elde edilir. 

зáработная плáта ® зарплáта (maaş)

коллектEвное хозHйство ® колхóз (kollektif çiftlik)

стеннáя газéта ® стенгазéта (duvar gazetesi)

райóнный комитéт ® райкóм (bölge komitesi)

вGсшее учéбное заведéние ® ВУЗ (yüksek öğretim kurumu)

Содрýжество НезавEсимых Госудáрств ® СНГ (Bağımsız Devletler Topluluğu)