İSİMLERİN YALIN HAL ÇOĞULLARI

ИМЕНИТЕЛЬНЫЙ ПАДЕЖ МНОЖЕСТВЕННОГО ЧИСЛА –

İSİMLERİN YALIN HAL ÇOĞULLARI

мужскóй род (м.р.) - eril cins                                                                                    

kuraldışı çoğul yapan eril cins isimler                                                                           

жéнский род (ж.р.) - dişil cins                                                                                  

срéдний род (ср.р.) - nötr cins                                                                                 

yalnız sürekli tekil ve sürekli çoğul kullanılan isimler                                          

ismin hallerine göre sürekli tekil kullanılan isimler                                                          

ismin hallerine göre sürekli çoğul kullanılan isimler                                                        

YALIN HAL çoğul şekilde vurgulu hece değişmesi                                                         

isimlerin vurgulu hece değişmesi                                                                                  

UYGULAMA – 5

Rusça, eklerle türetilen çekimli bir dil olduğundan, isimlerin hallere göre tekil ve çoğul şekilleri farklıdır.  ERİL, DİŞİL ve NÖTR CİNS isimlerin çoğullarını sırasıyla görelim.

1.    МУЖСКОЙ РОД (м.р.) - ERİL CİNS

A.  Sonu sessiz harf ile biten isimler -ы/-и seslilerinden birisini alarak çoğul olurlar. Bunun ayırt edici en belli başlı kuralı; yedi istisna harften birisinin olması halinde

-и seslisi eklenerek YALIN HAL ÇOĞUL yapılır (г, к, х, ж, ш, ч, щ).

          нож - ножE (bıçak - bıçaklar)

          врач - врачE (doktor - doktorlar)

          плащ - плащE (yağmurluk - yağmurluklar)

          карандáш - карандашE (kurşunkalem - kurşunkalemler)

          дух - дýхи (ruh - ruhlar)

          враг - врагE (düşman - düşmanlar)

          кружóк - кружкE (çalışma grubu - çalışma grupları)

          звук - звýки (ses - sesler)

Bu yedi sessizin dışındaki diğer bütün sessiz harflerden sonra -ы ilave edilerek YALIN HAL ÇOĞUL şekil elde edilir.

          стол - стoлG (masa - masalar)

          пол - полG (döşeme - döşemeler)

          завóд - завóды (fabrika - fabrikalar)

          вокзáл - вокзáлы (gar/istasyon - garlar/istasyonlar)

          автóбус - автóбусы (otobüs - otobüsler)

          самолёт - самолёты (uçak - uçaklar)

İSTİSNA ÇOĞUL YAPAN ERİL CİNS İSİMLER

Sonu sessiz harfle biten isimlerin bazı istisna durumları mevcuttur.

(1)           сосéд - сосéди (komşu - komşular)

          чёрт - чéрти (şeytan - şeytanlar)

(2) -анин, -яин ile biten ERİL CİNS isimler.

              гражданEн - грáждане (vatandaş - vatandaşlar)

              хозHин - хозяевá (ev sahibi - ev sahipleri)

Benzer şekilde -ин takısıyla biten ERİL CİNS isimler de farklı çoğul yapılırlar.

              господEн - господá (bay - baylar)

              татáрин - татáры (Tatar - Tatarlar)

              болгáрин - болгáры (Bulgar - Bulgarlar)

(3) Sonu sessiz harf ile biten bazı ERİL CİNS isimler sonuna -ья takısını alarak YALIN HAL ÇOĞUL yapar.

              стул - стýлья (sandalye - sandalyeler)

              лист - лEстья (yaprak - yapraklar)

              брат - брáтья (kardeş - kardeşler)

              сын - сыновьH (oğul - oğullar)

              муж - мужьH (koca - kocalar)

(4) Sonu sessiz harf ile biten bir grup ERİL CİNS isimler sonuna vurgulu -а (á) alarak çoğul yapar.

              дом - домá (ev - evler)

              глаз - глазá (göz - gözler)

              снег - снегá (kar - karlar)

              лес - лесá (orman - ormanlar)

              век - векá (yüzyıl - yüzyıllar)

              бок - бокá (yan/böğür - yanlar/böğürler)

              гóрод - городá (şehir - şehirler)

              вéчер - вечерá (akşam - akşamlar)

              гóлос - голосá (ses - sesler)

              дóктор - докторá (doktor - doktorlar)

              нóмер - номерá (numara - numaralar)

              óстров - островá (ada - adalar)

              пóяс - поясá (kemer - kemerler)

               пóезд - поездá (tren - trenler)

              бéрег - берегá (sahil - sahiller)

              профéссор - профессорá (profesör - profesörler)

              дирéктор - директорá (müdür - müdürler)

              редáктор - редакторá (editör - editörler)

Son üç sözcük -ы takısıyla da çoğul yapar.  Her iki form da eş düzeyde kullanılır.

              профéссор - профéссоры (profesör - profesörler)

              дирéктор - дирéкторы (müdür - müdürler)

              редáктор - редáкторы (editör - editörler)

B.  Sonu -й ile biten ERİL CİNS isimler, bu harfin yerine -и takısı alarak çoğul yaparlar.

              музéй - музéи (müze - müzeler)

              герóй - герóи (kahraman - kahramanlar)

              сарáй - сарáи (depo - depolar)

              урожáй - урожáи (ürün - ürünler)

Bu harf ile biten bazı isimler farklı şekilde çoğul yapılır: vurgulu -я (H) veya vurgulu -и (E) ile.

              край - краH (kenar - kenarlar)

              соловéй - соловьE (bülbül - bülbüller)

              воробéй - воробьE (serçe - serçeler)

Sıfat formundaki isimler sıfat çoğul takısı ile YALIN HAL ÇOĞUL yapılır.

              рýсский - рýсские (Rus - Ruslar)

              рабóчий - рабóчие (işçi - işçiler)

              учёный - учёные (ilim adamı - ilim adamları)

               полицéйский - полицéйские (polis - polisler)

C.  YUMUŞAK İŞARET (-ь) ile biten ERİL CİNS isimler.

Bu işaretin yerine -и eki getirilerek YALIN HAL ÇOĞUL yapılır.

          день - дни (gün - günler)

          словáрь - словарE (sözlük - sözlükler)

          портфéль - портфéли (el çantası - el çantaları)

          календáрь - календарE (takvim - takvimler)

          путь - путE (yol - yollar)

          рубль - рублE (ruble - rubleler)

Az sayıda isim vurgulu -я (H) ile çoğul olur.

              учEтель - учителH (öğretmen - öğretmenler)

2.   ЖЕНСКИЙ РОД (ж.р.) - DİŞİL CİNS

A.  Sonu -а ile biten isimler.

Bu harf atıldıktan sonra yerine yedi harf kuralına da uymak şartıyla isimlerin çoğulu -ы/-иeklenelek yapılır.

              странá - стрáны (memleket - memleketler)

              лáмпа - лáмпы (lamba - lambalar)

              ýлица -ýлицы (sokak - sokaklar)

              кáрта - кáрты (harita - haritalar)

              кóмната - кóмнаты (oda - odalar)

              картEна - картEны (resim - resimler)

              бýква - бýквы (harf - harfler)

              газéта - газéты (gazete - gazeteler)

              кóжа - кóжи (deri - deriler)

              ногá - нóги (ayak - ayaklar)

              фáбрика - фáбрики (fabrika - fabrikalar)

              дáча - дáчи (yazlık ev - yazlık evler)

              рóща - рóщи (orman/koru - ormanlar/korular)

              нóша - нóши (yük - yükler)

              старýха - старýхи (yaşlı kadın - yaşlı kadınlar)

Son yedi sözcükte görüldüğü gibi, г, к, х, ж, ш, ч, щ harflerinden sonraki -а düşmekte, bunun yerine -и takısı eklenmektedir.

-а ile biten bazı sözcükler çoğul yapılırken vurgu son heceden ilk heceye geçer.

              странá - стрáны (ülke - ülkeler)

              стенá - стéны (duvar - duvarlar)

              рукá - рýки (el/kol - eller/kollar)

              ногá - нóги (ayak - ayaklar)

              головá - гóловы (kafa - kafalar)

              звездá - звёзды (yıldız - yıldızlar)

B.  Sonu -я ile biten DİŞİL CİNS isimlerde, bu harf düşer, yerine -и takısı eklenir.

              дерéвня - дерéвни (köy - köyler)

              землH - зéмли (toprak - topraklar)

              статьH - статьE (makale - makaleler)

              семьH - сéмьи (aile - aileler)

              лEния - лEнии (çizgi/hat - çizgiler/hatlar)

              лEлия - лEлии (zambak - zambaklar)

              фамEлия - фамEлии (soyadı - soyadlar)

C.  Sonu -ь ile biten DİŞİL CİNS isimlerde sondaki YUMUŞAK İŞARETİN yerine -и takısı getirilerek çoğul yapılır.

              нóвость - нóвости (haber - haberler)

              степь - стéпи (bozkır - bozkırlar)

              цепь - цéпи (zincir - zincirler)

              дверь - двéри (kapı - kapılar)

              кровáть - кровáти (yatak - yataklar)

              тетрáдь - тетрáди (defter - defterler)

              тень - тéни (gölge - gölgeler)

              ночь - нóчи (gece - geceler)

              цель - цéли (hedef - hedefler)

              мысль - мGсли (düşünce - düşünceler)

              площадь - плóщади (meydan - meydanlar)

              память - пáмяти (hatıra - hatıralar)

              постель - постéли (yatak - yataklar)

3.   СРЕДНИЙ РОД (ср.д.) - NÖTR CİNS

ERİL ve DİŞİL isimlerin YALIN HAL ÇOĞUL takısı -ы (13 sessiz harften sonra) ve -и (г, к, х, ж,ш, ч, щ) olduğu halde, NÖTR CİNS isimlerde her bir gruba ait isimler tamamen farklı takılar ile çoğul yapılmaktadır.

A.  Sonu -о ile biten isimler, bu harfin yerine -а alarak çoğul yapılır.

              окнó - óкна (pencere - pencereler)

              письмó - пEсьма (mektup - mektuplar)

              лицó - лEца (yüz - yüzler)

              кольцó - кóльца (yüzük - yüzükler)

              стеклó - стёкла (cam - camlar)

              зернó - зёрна (tane - taneler)

Dikkat edilirse yukarıdaki sözcüklerde son hecedeki vurgu çoğul formda köke kaymaktadır. Şimdi aşağıda göreceğiniz sözcüklerde ise bunun tersi durum söz konusudur.

              дéло - делá (iş - işler)

              мéсто - местá (yer - yerler)

              прáво - правá (hak - haklar)

              слóво - словá (sözcük - sözcükler)

              зéркало - зеркалá (ayna - aynalar)

Ayrıca sonu -о ile biten bir grup NÖTR CİNS ismin YALIN HAL ÇOĞULU düzensizdir.

              ýхо - ýши (kulak - kulaklar)

              плeчó - плéчи (omuz - omuzlar)

              колéно - колéни (diz - dizler)

              Hблоко - Hблоки (elma - elmalar)

Sonu -о ile biten bazı NÖTR CİNS isimler -ья takısını alarak çoğul olurlar.

              перó - пéрья (divit - divitler)

              дéрево - дерéвья (ağaç - ağaçlar)

              крылó - крGлья (kanat - kanatlar)

B.  Sonu -е, -ье, -ие sonekleriyle biten isimler ÇOĞUL yapılırken son harfin yarine -я takısını alır.

              здáние - здáния (bina - binalar)

              собрáние - собрáния (toplantı - toplantılar)

              упражнéние - упражнáния (alıştırma - alıştırmalar)

              ружьё - рýжья (silah - silahlar)

Yukarıdaki sözcüklerde vurgu değişmezken şu sözcüklerde değişmektedir.

              мóре - морH (deniz - denizler)

              пóле - полH (tarla - tarlalar)

C.  Sonu -мя ile biten 10 adet isim NÖTR CİNS’tir ve YALIN HAL ÇOĞUL’ları tamamen farklıdır.

              Eмя - именá (isim - isimler)

          врéмя - временá (zaman - zamanlar)

          знáмя - знамёна (sancak - sancaklar)

              плéмя - племенá (kabile reisi - kabile reisleri)

          сéмя - семенá (tohum - tohumlar)

          стрéмя - стременá (üzengi - üzengiler)

Genel olarak kurallı eklerle YALIN HAL ÇOĞUL yapılan isimlerin tablosunu inceleyiniz. 

isimlerin YALIN HAL ÇOĞUL çekim tablosu

род - cins	1. grup	2. grup	3. grup
мужскóй род (м.р.) eril cins	sonu – sessiz harf çoğul eki - -ы/-и стол – столG нож – ножE	sonu - й harfi çoğul eki - -и музéй – музéи герóй – герóи санатóрий - санатóрии	sonu - ь harfi çoğul eki - -и день - дни словáрь - словарE
жéнский род (ж.р.) dişil cins	sonu - а harfi çoğul eki - -ы/-и кнEга – кнEги газéта - газéты	sonu - я harfi çoğul eki - -и землH – зéмли семьH – сéмьи áрмия - áрмии	sonu - ь harfi çoğul eki - -и цель – цéли ночь - нóчи
срéдний род (ср.р.) nötr cins	sonu - о harfi çoğul eki - -а окнó - óкна	sonu - е harfi çoğul eki - -я здáние – здáния ружьё – рýжья здáние - здáния	sonu - мя harfleri çoğul eki - -ена Eмя – именá врéмя – временá

Bu tabloda verilenlerin dışında farklı şekilde YALIN HAL ÇOĞUL yapılan isimleri

topluca aşağıda bulacaksınız.

Sonu -онок veya -ёнок ile biten hayvan yavrularının ismi, YALIN HAL ÇOĞUL’da bunun yerine -ата/-ята takısını alırlar.

              котёнок - котHта (kedi yavrusu - kedi yavruları)

              волчóнок - волчáта (kurt yavrusu - kurt yavruları)

              зайчóнок - зайчáта (tavşan yavrusu - tavşan yavruları)

              медвежóнок - медвежáта (ayı yavrusu - ayı yavruları)

              утёнок - утHта (ördek yavrusu - ördek yavruları)

              орлёнок - орлHта (kartal yavrusu - kartal yavruları)

              собачóнок - собачáта (köpek yavrusu - köpek yavruları)

              козлёнок - козлHта (kuzu yavrusu - kuzu yavruları)

İnsan yavrusu olarak, benzer şekilde kullanılabilir.

              ребёнок - ребHта (çocuk- -çocuklar)

Ancak bu sözcüğün çoğul şekli olarak ребёнок - дéти kullanılır.

Bazı sözcüklerin çoğul şekillerinin değişik olmasına bağlı olarak anlamları da değişmektedir.

              лист - лEстья (yaprak - yapraklar)

              лист дéрева - ağacın yaprağı

              лEстья дéрева - ağacın yaprakları

              лист - листG (kağıt yaprağı - kağıt yaprakları)

              лист тетрáди - defter yaprağı

              листG тетрáди - defter yaprakları

              прóпуск - прóпуски (yoklama/atlama - yoklamalar/atlamalar)

              прóпуск - пропускá (geçiş - geçişler)

              счёт - счетá (hesap - hesaplar)

              счёт - счёты (abaküs - abaküsler)

              цвет - цветá (renk - renkler)

              цветóк - цветG (çiçek - çiçekler)

Son sözcükte -ок soneki düşmekte, çoğul takısı olarak -ы eklenmektedir.

Aşağıdaki sözcüklerin YALIN HAL ÇOĞUL’u tamamen farklı kökten yapılmaktadır.

              человéк - лIди (insan - insanlar)

              ребёнок - дéти (çocuk - çocuklar)

ИМЕНА СУЩЕСТВИТЕЛЬНЫЕ, УПОТРЕБЛЯЕМЫЕ ТОЛЬКО В

ЕДИНСТВЕННОМ ИЛИ ВО МНОЖЕСТВЕННОМ ЧИСЛЕ –

YALNIZ SÜREKLİ TEKİL VE SÜREKLİ ÇOĞUL KULLANILAN İSİMLER

İSMİN HALLERİNE GÖRE SÜREKLİ TEKİL KULLANILAN İSİMLER

1. Aşağıdaki isim grupları ismin hallerine göre sürekli tekil çekimleriyle kullanılırlar.

A.. Topluluk bildiren isimler.

              человéчество (insanlık)

              студéнчество (öğrencilik)

              молодёжь (gençlik)

              стáрость (yaşlılık)

              бельё (iç çamaşırı)

              посýда (kap kaçak)

              óбувь (ayakkabılar)

              мéбель (mobilyalar)

              одéжда (kılık kıyafet)

              орýжие (silahlar)

B.  Bazı maden ve gaz isimleri.

              зóлото (altın)

              серебрó (gümüş)

              желéзо (demir)

              медь (bakır)

              сталь (çelik)

              кислорóд (oksijen)

              азóт (azot)

              водорóд (hidrojen)

C.  Bazı ilaçlar ve tıp maddeleri.

              аспирEн (aspirin)

              йод (iyot)

              вáта (pamuk)

D.  Bazı yiyecek maddeler.

              мHсо (et)

              сáхар (şeker)

              мукá (un)

              рис (pirinç)

              картóфель (patates)

              лук (soğan)

              моркóвь (havuç)

              рожь (çavdar)

F.   Fiil ve sıfatlardan yapılan durum sözcükleri.

              внимáние (dikkat)

              чтéние (okuma)

              мóлодость (gençlik)

              белизнá (beyazlık

              темнотá (karanlık)

İSMİN HALLERİNE GÖRE SÜREKLİ ÇOĞUL OLARAK KULLANILAN İSİMLER

              брIки (pantolon)

              бýдни (haftanın günleri)

              весG (terazi)

              вGборы (seçim)

              дéньги (para)

              духE (parfüm)

              кавGчки (tırnak işareti)

              кýдри (kıvırcık saçlar)

              канEкулы (tatil)

              мемуáры (anılar)

              нóжницы (makas)

              oчкE (gözlük)

              перEла (parmaklık, korkuluk)

              переговóры (görüşmeler)

              рóды (doğum)

              сáни (kızak)

              сýмерки (alacakaranlık)

              слEвки (krema)

              сýтки (bir gün, 24 saat)

              счёты (abaküs)

              финáнсы (finansman, maliye)

              часG (saat)

              чернEла (mürekkep)

              шáхматы (satranç)

              шáшки (dama)

              щи (lahana çorbası)

YALIN HAL ÇOĞUL ŞEKİLDE VURGULU HECE DEĞİŞMESİ

Daha önce de belirttiğimiz gibi, Rusça sözcüklerin vurgulu hecesi değişkendir.  Bunu en belirgin olarak YALIN HAL TEKİL şekildeki bir ismi YALIN HAL ÇOĞUL yaptığımızda görürüz. Bunlardan bir kısmını örnek olarak görelim.

              отéц - отцG (baba - babalar)

              кружóк - кружкE (dernek - dernekler)

              кусóк - кускE (parça - parçalar)

              огонёк - огонькE (kıvılcım - kıvılcımlar)

              воробéй - воробьE (serçe - serçeler)

Bu sözcüklerin son hecelerinde KAÇAK SESLİLER dediğimiz -о, -е, -ё harflerinden birisi düşmekte ve bunların üzerindeki vurgu da yeni çoğul takısını üzerine düşmektedir.

              карандáш - карандашE (kurşunkalem - kurşunkalemler)

              пастýх - пастухE (çoban - çobanlar)

              рубéж - рубежE (sınır - sınırlar)

              шалáш - шалашE (alacık - alacıklar, benekler)

Son hecesi vurgulu bazı DİŞİL CİNS isimler YALIN HAL ÇOĞUL yapılırken vurgu köke kayar.

              странá - стрáны (memleket - memleketler)

              ногá - нóги (ayak - ayaklar)

              рукá - рýки (el, kol - eller, kollar)

              головá - гóловы (kafa - kafalar)

              звездá - звёзды (yıldız - yıldızlar)

              сестрá - сёстры (kız kardeş - kız kardeşler)

İSİMLERİN VURGULU HECE DEĞİŞMESİ

Bu durum -а harfi ile biten tüm ERİL ve DİŞİL isimler için geçerli değildir.

Sonu -о harfi ile biten bazı NÖTR CİNS isimlerde de benzer şekilde vurgulu hece değişmesi olmaktadır.  Vurgulu hece köke kaymaktadır.

              окнó - óкна (pencere - pencereler)

              письмó - пEсьма (mektup - mektuplar)

              лицó - лEца (yüz - yüzler)

              селó - сёла (büyük köy - büyük köyler)

              стеклó - стёкла (cam - camlar)

              кольцó - кóльца (yüzük, halka - yüzükler, halkalar)

Vurgulu hecesi tekilde iken kökünde olan bir grup sözcük çoğul olduğunda vurgulu hecesi sona kayar.

              дéло - делá (iş - işler)

              прáво - правá (hak - haklar)

              мéсто - местá (yer - yerler)

              слóво - словá (sözcük - sözcükler)

Sonu -мя ile biten isimlerde vurgulu hece değişmektedir.

              Eмя - именá (ad - adlar)

              врéмя - временá (zaman - zamanlar)

              знáмя - знамёна (sancak - sancaklar)

Aşağıda karışık olarak verilen isimlerin de YALIN HAL TEKİLİ ile ÇOĞULU’nda vurgulu hecenin yeri değişmektedir.

              гражданEн - грáждане (vatandaş - vatandaşlar)

              ребёнок - дéти (çocuk - çocuklar)

              нéбо - небесá (gök - gökler)

              чýдо - чудесá (harika - harikalar)

              цветóк - цветG (çiçek - çiçekler)

              прóпуск - пропускá (geçiş - geçişler)

              счёт - счетá (hesap - hesaplar)

-ья ile çoğul yapılan birden fazla heceli bazı NÖTR CİNS isimlerin çoğulunda da vurgulu hece değişmektedir.

              перó - пéрья (divit - divitler)

              дéрево - дерéвья (ağaç - ağaçlar)

              крылó - крGлья (kanat - kanatlar)

Vurgulu -а (á) ya da vurgulu -я (H) ile çoğul yapılan çok heceli sözcüklerde vurgulu hece her zaman sondadır.

              гóрод - городá (şehir - şehirler)

              бéрег - берегá (sahil - sahiller)

              гóлос - голосá (ses - sesler)

              учEтель - учителH (öğretmen - öğretmenler)

UYGULAMA - 5: Aşağıdaki cümlelerdeki isimleri kendisine bağlı diğer sözcüklerle birlikte çoğul nasıl yapıldığını inceleyiniz.

1.   Вот наш дом.                                   Вот нáши домá.

2.   УчEтель рабóтает в шкóле.            УчителH рабóтают в шкóле.

3.   Зимóй был корóткий день.             Зимóй бGли корóткие дни.

4.   Где твой карандáш?                       Где твоE карандашE?

5.   Это хорóшая кнEга.                         Это хорóшие кнEги.

6.   Это большáя дерéвня.                    Это большEе дерéвни.

7.   Зимóй ночь длEнная.                      Зимóй нóчи длEнные.

8.   На столé лежáт лóжка, нож            На столé лежáт лóжки, ножE

и вEлка.                                                и вEлки.

9.   В лесý поёт соловéй.                      В лесý поIт соловьE.

10. Какóй красEвый цветóк!                КакEе красEвые цветG!

11. Мой ключ был в кармáне.             МоE ключE бGли в кармáне.

12. В почтóвом Hщике бGло                В почтóвом Hщике бGли пEсьма.

письмó.

13.В нáшем райóне рабóчие               В нáшем райóне рабóчие

стрóили высóкое здáние.                   стрóили высóкие здáния.

14. На берегý океáна плаáал матрóс. На берегý океáна плáвали матрóсы.

15. Утёнок плáвал óколо бéрега         УтHта плáвали óколо бéрега мóря.

мóря.

16. Из-за дéрева вGскочил                  Из-за дéрева вGскочили зайчáта.

зайчóнок.

17. Мой друг ýчит диалóг в                  МоE друзьH ýчат диалóг в

библиотéке.                                         библиотéке.

18. Какóе Hркое сóлнце!                      Какóе Hркое сóлнце!

19. У неё красEвые очкE.                     У неё красEвые очкE.

20. У когó есть часG?                           У когó есть часG?

21. Какóй дóбрый человéк!                 КакEе дóбрые лIди!

22. Я купEл нóвое пальтó.                   Я купEл нóвые пальтó.

23. В гóроде был одEн кинотеáтр.      В гóроде бGло нéсколько

                                                              кинотеатрóв.

24. Я купEл себé нóвые брIки.            Я купEл себé нóвые брIки.

25. Брат приéдет зáвтра.                     Брáтья приéдут зáвтра.